Џевдет Хајредини, поранешен министер за финансии и економски експерт, во интервју за ЦИВИЛ Медиа, зборува за владините проекции на буџетот за 2018 година и за политичките превирања во земјата.
ЦИВИЛ Медиа: Како ги оценувате буџетските проекции на новата влада? Дали досегашните чекори на ресорот за финансии ветуваат подобрување на економско-финансиската состојба во земјата?
Хајредини: Никогаш и не требало да се очекува од буџетските проекции директно и краткорочно да влијаат врз промената на состојбите во стопанството. Лошите состојби во стопанството настануваат бавно, но и бавно се поправаат.
Мојот впечаток е дека оваа година беше, или барем очекувавме дека ќе биде, една драматично-пресвртна година кога станува збор за буџетот. Има основа да се разбере дека новата Влада се најде во многу тесен временски интервал за да се подготви предлогот на буџетот и дека не успеаја најдобро во таа намера. По сѐ изгледа, немаше време да се согледаат сите проблеми и сите состојби. Меѓутоа, со оглед на она што го наследи оваа влада без да навлегувам во политичките процеси што настанаа и убеденоста на целата јавност дека се трошело безмилосно, ваквите обвинувања толку многу се користеа што граѓаните на Република Македонија, со доаѓањето на оваа Влада, по таа драматично тешка состојба, со право очекуваа дека веднаш нешто ќе се преземе во изработката на проектот на буџетот. Самата презентација од страна на претставниците на Владата, премиерот, министерот за финансии, јавноста, предизвикува многу различни реакции. Едни изразуваат разочарување, затоа што буџетот е малку поголем од претходните години. Тука мора да имаме предвид дека тоа зголемување на буџетот секоја година беше карактеристика на последните десет години. Еден од аргументите, наши, на стручната јавност и на тогашната опозиција, беше прашањето како може секоја година да се зголемува буџетот, а реално состојбата во државата да не се подобрува. Изговорот беше дека се трошат огромни пари. Да ја цитирам специјалната јавна обвинителка: „Огромни суми пари се слеани во приватни џебови“. Од каде сега дојдовме во ситуација да се зголеми буџетот и во однос на претходните години? Од друга страна, има мислења дека не треба да се критикува Владата. Да, за крупните долгорочни мерки и реформи во другите области на животот е навистина краток периодот за да се критикува, меѓутоа, буџетот е фактичка состојба. Ако тврдиме дека досегашниот буџет безмилосно се трошел и ако со право очекуваме од оваа Влада да престане со таквото трошење, тогаш не требаше да се случи буџетот повторно да биде зголемен. Со ваквата проекција на буџетот, со право може да се каже дека безмилосните трошења ќе продолжат и понатаму.
ЦИВИЛ Медиа: Како врвен експерт за финансии, кои се вашите препораки за новата Влада, за подобрување во овој домен? Кои конкретни мерки би требало да ги преземе Владата и кои се приоритетите на кои треба да се стави посебен акцент?
Хајредини: Видете, ние во изминатиот период сме под мониторинг на странските фактори. Ние во овој момент имаме таква политичка ситуација што Македонија во моментов, правно, работи врз база на една спогодба на која се потпишани и Европската Унија и Америка, а тоа е Пржинскиот договор. Значи, ние не можеме да се третираме дека сме суверена независна држава во моментов. Нема друга држава во Европа, или влада, што работи врз база на некој акт, да спроведе реформи предвидени во акт во кој се потпишани странски фактори.
Според тоа, државата сега треба итно, конкретно да покаже резултати во спроведувањето на реформите во политичкиот сектор. Зошто? Затоа што тоа има директна врска со економијата. Затоа што ако ние не ги спроведеме тие реформи во политичкиот систем, како што се оние од комисијата на Прибе, ќе бидеме прогласени за заробена држава. И без спроведувањето на тие реформи, ние продолжуваме да бидеме во услови на заробена држава. Ние сме единствената држава во Европа за која од Европската комисија и од Европскиот совет има оцена дека се наоѓа во полоша состојба отколку пред десет години.
Да кажеш дека се потребни уште вработувања во државната администрација и тоа да го правдаш со фактот дека има вработени, но тие не се способни и мора да се донесат способни, не е во ред. Со години владата на ВМРО-ДПМНЕ го криеше бројот на вработени во јавната администрација од Европската комисија. Затоа што Македонија има премногу голем број вработени во државната администрација. Сега одеднаш се појавуваат конкурси за прием на нови. Тие треба искрено да кажат дека не е лесно да ги избркаш луѓето од работа. Меѓутоа, тогашната опозиција рекла дека таа мерка е прва.
Потоа буџетот се користи и за политички цели. Резултатите од вториот круг од локалните избори зборуваат дека еден партнер од Владата што бил и досега со ВМРО-ДПМНЕ ги добил изборите со контингент гласови на граѓани, кои 5, 6, 7, 8 години на крајот на месецот само ги земаат парите од банкомат и ги нема никаде, ни физички. Бројот на тие гласачи, ако се додаде и бројот на нивните членовите од потесното семејство, е многу поголем кај ДУИ отколку разликата кај гласачите со кои се избраа градоначалниците на ДУИ, што значи дека тие ќе немаа ниеден градоначалник во Македонија. Еве, ова е чиста злоупотреба, груба, на судбината на тие луѓе. Тие не се чувствуваат среќни! Тоа се млади луѓе што треба да работат! ВМРО-ДПМНЕ ги вработуваше со решение за работно место, а ДУИ ги држи таму затоа што тоа се мал број луѓе, а таму се добиваат функции. И сега, Владата, новиот коалициски партнер СДСМ се соочува со овој проблем, со коалицискиот партнер ДУИ. Министерот мене ми вели на телевизија, „јас сум против“, а јас му велам: Вие сте против, ама тоа треба да го спречите, Владата има премиер, проектот на буџетот бил прво на влада, таму се расправа. Така што, мене лично, имајќи искуство од позиција на министер за финансии, овие објаснувања не ми изгледаат издржливи.
ЦИВИЛ Медиа: Сметате ли дека Владата има свест, политичка волја и капацитет да ги спроведе препораките?
Хајредини: Структурата на коалицијата е таква што на премиерот да не си му во кожа! Меѓутоа, премиерот направи една голема неправда според еден дел гласачи Албанци што му обезбедија 49 пратеници, без кои не можеше натаму да оди процесот за излез од политичката криза. Таа категорија избирачи ги предаде грубо одејќи од место во место да ги фали оние кандидати на ДУИ против кои овие луѓе гласаа за СДСМ, за нив да не ги гласаат. Тој отиде сега да ги поддржи истите тие, па поради тоа постои ова разочарување, особено во Скопје и околината. Немаше ни потреба од таква работа, затоа што главниот опонент, со локалните избори, тотално е победен. Можеше малку да води сметка за сите категории граѓани, а не и парите од буџетот да не ги прекине за луѓе кои служат само за гласање. Тоа мислам дека беше неоправдано и мислам дека во наредниот период ќе се одрази. Оваа конфигурација на албанскиот политички фактор, премногу чувствително е да ги усогласи сега. Претпоставувам дека нема да биде лесно. Тие се со право иритирани од тоа што резултатите на ДУИ станаа неопходен фактор за владата да продолжи. Меѓутоа тоа го злоупотребува. Другите албански партии не се опозициски, нити Алијанса нити Беса, затоа што Беса рече оваа влада ќе ја поддржи, само нема да влеземе во извршната власт. Тоа не е се исто, тие практично ја поддржаа владата на Заев. Сега, по моја претпоставка, од ДУИ ќе речат, тие да не влегуваат, зашто ако влезат, ќе треба да ги делат местата 60 %, 30 %, а тоа треба да се случи овие денови. Затоа сѐ се одложува, не оди толку лесно. А не оди лесно и затоа што тој е премногу окупиран за да ги анализира состојбите во буџетот, бидејќи сака да гасне пожари сегде и со зголемен буџет.
Што се однесува до средствата од буџетот наменети за инфраструктурни проекти, тука во Македонија секогаш бил присутен еден проблем, што јас не гледам дека ќе се реши. Не само што не е голем износот за инвестиции во инфраструктура туку тој износ што се пребива во буџетот никогаш и не се остварува, затоа! Државните институции немаат административен капацитет да изготват и да прават издржани проекти за во текот на годината да бидат потрошени парите, секогаш остануваат непотрошени пари. Пример за тоа, не се од буџетот, се пропустите и проблемите од автопатиштата кон Охрид и кон Штип, од каде што излегуваат сега 140 милиони дополнителни потребни пари што се од кредит, ама ние ќе ги платиме во иднина, сега ги плаќа кинеската банка, потоа ќе ги платат граѓаните на Македонија, затоа што Владата сега се наоѓа во ситуација како да ѝ се истурил некој голем камион со трупови, па не знае да ја среди ранг-листата на приоритети. Во оваа ситуација ја имаме оваа состојба.
Маја Ивановска
Обработка на текст и транскрипт: Соња Ефтовска
Камера и фотографија: Дехран Муратов