ВОЈО МАНЕВСКИ
Пазарните законитости го регулираат пазарот. Понудата и побарувачката ја одредуваат цената. Ова е законитост ама само кога пазарот не е загаден од шпекулативното поведение на трговците. Производителите се зависни од ланецот на трговците и тие ретко кога имаат зголемен приход кога трговците се обидуваат сите свои ризици и грешки во проценката да ги исправат преку зголемени цени. Несомнено е дека и тие имаат трошоци за своето работење но тоа е дел од нивното менаџирање со трошоците. Ова е посебно изразено кога трговците, кои се врзани за увоз, прават некој вид на картел со кој ги унифицираат цените и го намалуваат ризикот за својот профит.
Државата преку својот инспекторат може да се обиде да воспостави добри и фер практики но нејзината моќ е помала кога се работи за големи профити. Дури и да бидат казнети трговците сепак на крај сето тоа ќе го наплатат од крајните потрошувачи.
Посебно е проблематично кога имаме општа психоза на очекување на повисоки цени. Таа состојба наликува заедно со инфлацијата и трката со неа се добива само со конкурентни и поевтини производи или со некои мерки кои не влегуваат во арсеналот на класичните економски мерки.
Намалувањето на куповната моќ на купувачите секако ќе доведе до застој во трговијата ама тоа е несакана последица зошто ќе се зголемат загубите а ќе се купува само она што е најпотребно. Со тој застој ќе се намали и растот на БДП зошто кај нас тој се засновува на потрошувачката. Како во врзани садови ќе се појават и низа на социјални последици. Ќе има помалку приходи во буџетот од ДДВ а со тоа државата ќе има проблеми со функционирањето. Задолжувањето веќе е скоро исцрпено. Кога ќе се качат цените ќе расте притисокот за поголеми плати и пензии. Бидејќи се намалени средствата во буџетот ќе се појават низа на социјални протести и потреси. Сето ова е логичен след на состојбата во економијата и во државата во целост.
Затоа е потребна и граѓанска акција. Во социјалниот дијалог синдикатите ги штитат вработените. На пазарот е потребна заштита на потрошувачите во двата сегменти. И кога се работи за квалитетот на производите ,посебно тие што влегуваат во социјалната кошничка и кога се работи за нивната цена.
Организацијата на потрошувачи мора да биде таа што ќе иницира разни граѓански постапки кои ќе го истакнат гласот на потрошувачите.
Пред две недели таков проглас имаше во Хрватска каде се повикаа потрошувачите на бојкот од еден ден на трговските ланци. На прв поглед тоа изгледа наивно но тие пресметале дека со ваков потег не само го артикулираат гласот на потрошувачите туку и со бојкотирање ги опоменуваат трговците дека тие се фактор во оформување на нивниот профит.
Знам дека сите класично образувани економисти и експерти ќе кажат дека тоа е краткорочно и трговците ќе најдат начин да си ги надополнат загубите. Со самото тоа што се започна дијалог во Хрватска покажува дека и трговците се заинтересирани за наоѓање решенија. Трката на цените, платите и пензиите го растура општеството и таа борба го истоштува во целост.
Да не ја заборавам државата како апарат. Кога се каже дека треба да штеди веднаш се појавуваат теории дека со штедење не се решава проблемот туку се намалува растот. Не треба да се штеди на капиталните инвестиции туку на не домаќинското трошење на државата . Мора да се најдат средства за смирување на состојбите на пазарот и за социјалните програми за да се заштити основниот стандард на граѓаните. Не може да се апелира само на социјалната одговорност на трговците зошто општата психоза на несигурност не остава таков простор. Профитот е безмилосен и треба да се научиме на тоа. Раслојувањето на населението е евидентно и не е само наша специфика туку резултат на три децении либерална економија плус нашето неснаоѓање во такви законитости. Сето обременето со правна нестабилност и корупција ги прави состојбите алармантни.
Повикувањето на некакво политичко единство треба да започне токму од заштита на граѓаните и нивниот стандард. Другото ќе биде само елитистичка платформа на слојот граѓани кои не се загрозени од високите цени и падот на нивниот стандард. На испит сме и ние граѓаните. Ако сакаме да се заштитиме од алчноста на капиталот мора да се организираме според нашите интереси. Инаку само ќе кукаме дека некоја политичка партија не излажала и ќе чекаме нови избори да ѝ се осветиме. Осветувајќи се повторно сме во опасност да згрешиме.
Текстот е личен став на Авторот.