ЦИВИЛ објави интервју со Ерван Фуере пред пет години (2011), во списанието РЕШЕНИЈА (стр. 116). РЕШЕНИЈА е проект за политичка култура и дијалог, кој ЦИВИЛ го спроведе во периодот 2010-2011 година. Тоа беше мега-интервју во кое Фуере ги изнесе своите остри ставови и длабока анализа на политичката ситуација во земјата во која тој помина пет години како ЕУ дипломат. Интервјуто веднаш го објави единствениот независен политички неделник во земјата “Фокус”, кој тогаш го уредуваше Никола Младенов, кој загина во мистериозна сообраќајна несреќа во 2013 година, во текот на крајно проблематичните локални избори.
Пет години подоцна, Фуере оценува дека ситуацијата во земјата е далеку полоша. Интервјуто го направивме во Скопје, на 6 мај 2016 година, како дел од активностите на НАПРЕД! – проект за изборен мониторинг.
Н.Е. Амб. Ерван Фуере (1946), Ирска, професионален дипломат на ЕУ. Шеф на Делегацијата на ЕУ во Македонија, Словенија, Јужна Африка и Мексико. Дипломира Граѓанско право, 1967 и Право во 1968 на Даблинскиот универзитет, диплома на Европски студии во Европскиот институт во Ница, 1969, постдипломски асистент за истражувачка дејност на Институтот Макс Констам во Брисел, 1970-72. Награда од Редот на добрата надеж, класа 2, Висок офицер од јужноафриканскиот Претседател Нелсон Мандела (1998).
Фуере има богата кариера која трае 38 години во институциите на ЕУ, на различни позиции и со високи одговорности, особено во секторите за надворешни работи на ЕУ. Сега, Ерван Фуере е научен соработник при Центарот за европски политички студии (ЦЕПС).
Џабир Дерала
ЦИВИЛ Медиа тим: Никола Угриновски, Дехран Муратов, Биљана Јордановска
Вие бевте инспирација за нашиот проект РЕШЕНИЈА, посветен на политичката култура пред пет години. Во тоа време, во интервју за ЦИВИЛ, Вие ја опишавте состојбата во земјата со следните зборови: Овде ја имате оваа злоставувачка власт, која го одразува пристапот на тоа како да се подели пленот од поседувањето на моќта со пријателите и партиската пешадија, а не како таа власт да им донесе добро на сите граѓани, независно од нивната политичка определба. Каква е вашата оценка за состојбата на Македонија сега?
ФУЕРЕ: Состојбата, за жал, е далеку полоша и доколку се погледне развојот на состојбите во секој сектор во општеството, без оглед на тоа се работи за политичко, економско, културно или образовно ниво, сè е превземено од страна на апаратусот на владејачката партија, чиј единствен интерес е да ја узурпира правната власт на државата и да ја наметне сопствената, мошне тесна партиска идеологија. Ние ги видовме корените на сето тоа, особено по 2008 година, со нивната етно-националистичкa детерминација во однесувањето. Но, не сфативме, секако јас не сфатив, колку лошо стана сето тоа, дека нив ништо не може да ги сопре во намерата да наметнат контрола и да ја употребат власта за да го манипулираат целиот систем и да го злоупотребат интересот на граѓаните на земјата за своја лична корист.
Тие гледаат на државата како на свој личен имот.
Отровот, посеан на секое ниво, е навлезен веќе многу длабоко. Многу луѓе, кои имаа можност да ја напуштат земјата, го сторија тоа, бидејќи не гледаат иднина, особено помладата генерација. И само со измама успеаја да стасаат таму каде што се сега, па затоа сакаат избори, бидејќи се свесни дека со измама повторно ќе победат.
Исто така, чувствувам дека меѓународната заедница требаше да биде многу посилна, требаше да има многу силна порака, посебно од ЕУ, особено по насилството од 24 декември, 2012 година, со цел да не повторат такво нешто. Но, за жал, се соочивме со слабост, со неуспех да се процени длабочината на кризата во Македонија.
Се сеќавам, кога го напишав мојот документ за политики за ЦЕПС во 2013 со наслов “Македонија, земја во криза“, луѓето од ЕУ институциите ми рекоа дека претерувам, но јас не претерував. Дури и ја потценив длабочината на кризата, а сега гледам каде сме и драго ми е што конечно и меѓународната заедница навистина разбира каква акција е потребна.
Ги поддржавте протестите на граѓаните кои бараат демократија и правда со тоа што бевте присутни таму неколку дена. Што би направиле следно, доколку бевте дел од организаторите и луѓето кои се на улица? Дали мислите дека овој режим, таков каков што е, мирно ќе се повлече и ќе дозволи демократијата и владеење на правото да се вратат во земјата или, пак, очекувате поинаков развој на настаните?
ФУЕРЕ: Мора да се надеваме дека разумот ќе надвладее, но секако знаеме дека очајни луѓе може да прибегнат кон очајни мерки. Силата на чувствата на луѓето кои излегоа на улица е нешто што тие веќе не можат да го игнорираат. Се обидоа, мислам дека медиумите поддржани од власта дури и воопшто не ги споменуваат. Тие ја негираат реалноста со тоа што не признаваат дека луѓето, илјадници луѓе, се на улица секој ден затоа што сакаат да бидат таму, сакаат демонстрираат дека целосно ја отфрлаат владејачката партија и начинот на кој таа манипулира со ресурсите на државата, начинот на кој ги дискриминира граѓаните и маргинализира голем број заедници и начинот на кој партијата ја злоупотреби довербата на граѓаните. Ова трае веќе три недели. Им се восхитувам на овие луѓе. И, почувствував дека е важно да излезам и да им покажам дека јас и многу други пријатели на Македонија ги поддржуваме овие луѓе. Се надевам дека ова ги принуди власта и владејачката партија да сфати дека мора да направи компромис.
Тие мора да паднат и мора да се соочат со полната сила на законот. Токму затоа, улогата на Специјалниот обвинител е мошне значајна. Затоа, верувам дека сега, со зголемениот меѓународен притисок, тоа ќе покаже дека владејачката партија мора да направи потег, дека не може нештата да останат непроменети.
Секако, со поддршка на протестите, вие станавте дел од „мрачните сили, странските шпиони, предавници“ и низа други атрибути со кои сите ние ги носиме веќе повеќе години…
ФУЕРЕ: Тажно е да се гледа сето тоа. Но, пријателите на Македонија се тука да помогнат. Му го велев тоа често на Премиерот дека моите критики за работата на владејачката партија не се од непријател, туку од пријател. Сакам да покажам дека тоа е важно. Како земја кандидат, Македонија има обврска да ги следи основните демократски стандарди. Но, се разбира тие го отфрлија сето тоа и кога Претседателот ги помилува високите функционери, тој притоа го спомна фактот дека имал критички однос кон, како што го нарече, мешањето на дипломатите.
Ова покажува дека владејачката партија не го разбира концептот на дипломатија.
Тие гледаат на сево ова со толкава ароганција, што не сфаќаат дека целиот свет гледа Македонија како на пропадната држава, за жал.
Дали мислите дека треба да се согласиме на фиксен датум за избори? Дали барањето – прво услови за одржување избори, па датум за избори – е реално? Што ако изборите се одложат со фиксен датум и што ако тие се одржат на 5 јуни?
ФУЕРЕ: Секако дека одржувањето на избори на 5 Јуни само ќе ја влоши и продлабочи кризата. Многу сум среќен што холандското претседателство со ЕУ упати писмо, многу силно писмо, со кое мошне јасно се наведува дека нема услови за одржување на слободни и фер избори. Договорот од Пржино, кој беше посредуван од ЕУ и САД минатата година, имаше некои значајни позитивни елементи, но еден од слабите елементи беше фактот што датумот за избори беше преуранет, како што и сметаа многу од нас, независните експерти.
Требаше да кажат: „Најпрво да се сработи целата работа, а потоа да се одреди датумот.“
Сега сме во ситуација во која изборите веќе еднаш се одложени. Јас сметам дека треба повторно да се одложат, но на друг начин. Треба да се одложат така што датумот ќе се одреди откако сите услови ќе бидат исполнети, откако медиумските реформи навистина ќе бидат спроведени, а Избирачкиот список соодветно прочистен и откако ќе биде обезбедено целосно одвојување на државните од партиските финансии. Го гледаме поранешниот премиер Груевски како патува низ земјата отворајќи проекти.
Со кои пари? Дали тоа се владини пари? Тогаш, тој не смее да го прави тоа!
Затоа, сето ова треба да се разгледа заедно со прашањето на заплашувањето на службениците од јавната администрација. Треба да се превземаат голем број мерки пред да се одржат кредибилни избори. Бидејќи, идејата за овие предвремени избори беше тие да сигнализираат нова страна за Македонија, враќање на демократските стандарди и враќање на довербата на граѓаните, дека нивниот глас, всушност, значи нешто. Но, со избори на 5 јуни при вакви околности, едноставно, нема да се постигне целта. Затоа, ЕУ мора да биде конзистентна и да каже: Ставете ги сите мерки на своето место, а потоа одлучете.
Дали сметате дека постои потенцијал за насилен расплет? Руското Министерство за надворешни работи и владејачката партија ВМРО-ДПМНЕ често го споменуваат украинското сценарио. Како го коментирате ова? Дали владејачката партија, всушност, притиска кон насилен развој на настаните, со цел да се извлече од одговорноста за криминалот?
ФУЕРЕ: Изјавите на владејачката партија претставуваат сеење страв. Тие се обидуваат да креираат страв кај граѓаните и сугерираат нешта кои може само да провоцираат, а можеби тоа и сакаат да го постигнат. Токму тоа е трагедијата на оваа владејачка партија. Тие со години промовираат насилство преку нивните конфронтирачки политики. Бевме сведоци на инциденти кои не го одразуваат македонското општество. Тоа е резултат на конфронтирачките политики на владејачката партија и на начинот на кој тие манипулираат со луѓето.
Вчера попладне (5 мај) се одбележа сеќавањето на убиството на младиот студент, еден од многуте примери на луѓе кои настрадале насилството на овој режим. Но, треба да се негува надежта дека притисокот на меѓународната заедница ќе опстои. Мислам дека притисокот расте секој ден сè повеќе, за превенција од било какви сценарија на насилство и дека на владејачката партија нема да ѝ се дозволи такво нешто.
Се разбира, имајќи ја предвид сета опасност, како што видовме со настаните во Куманово минатата година. Бидејќи, постои едно нешто што, за жал, го видовме во Македонија, но од друга страна, пак, даде и прекрасен пример (како што и Охридскиот рамковен договор го одразува мултиетничкиот карактер на земјата) за тоа дека различни заедници можат да работат заедно. Етно-националистичките политики на владејачката партија ги зајакнаа тензиите меѓу етничките заедници.
Бев воодушевен од тоа што го видов минатата година, по настаните во Куманово, како целата земја беше обединета и го отфрли тоа насилство што се случи, ги отфрли мрачните сили за кои сум сигурен дека се поврзани со мрачни индивидуи од маргините на општеството, кои ѝ мислат само зло на оваа земја. Сите етнички заедници се здружија во единствена сила која ја отфрли владејачката партија и нејзините политики. Сигурен сум дека во тоа е спасот за земјата. Се надевам дека ќе се дојде до мирна разрешница.
Но, ќе биде потребно многу време за повторно да се врати довербата, да се елиминира стравот кој владее во општеството сега, за да се стави крај на поделбите во општеството.
Имам силно чувство, откако зборував со толку многу луѓе вчера попладне за време на демонстрациите на #Протестирам, за огромната енергија што ја имаат луѓето кои се таму затоа што сакаат да се таму и верувам дека владејачката партија никогаш не може да ја порази таа сила.