На дебатата на ЦИВИЛ на тема „На „Балот“ на човековите права на Ромите“, Џабир Дерала, ЦИВИЛ, отвори неколку битни прашања во однос на улогата на општеството и политичките претставници кон ромската заедница во земјава, но и улогата на самата ромска заедница во однос на себе. Дерала даде опширен преглед на тоа што значи да си Ром во една мултиетничка земја како што е нашата, и се осврна на можните решенија во однос на тешката состојба со човековите права на ромската заедница.
-Би сакал да кажам неколку зборови повеќе, од моето лично искуство и од мојата лична позиција во поглед на ова многу важно прашање. Бев многу возбуден кога падна идејата на колегиум за организирање на еден ваков настан. Знаеме дека на 8 април сите ќе побрзаат да си дадат свои придонеси, медиумски, да се пофалат, па и да празнуваат по овој ден, евентуално да прекршат некои од правилата за заштита од Ковид кризата. Но, затоа е и битно, денеска, барем два дена порано од тој ден, да упатиме еден аларм.
Со сето уважување кон добрите и исцрпни информации за тоа што се прави или што се планира да се прави, би сакал да спомнам неколку состојби, општи, во светот, а на тие состојби Северна Македонија воопшто не е исклучок. За жал, ниту од далеку. Тоа што го гледаме веќе со децении, еве ќе зборувам за последните триесет години, гледаме структурна дискриминација на Ромите, гледаме стигматизација, општоприфатена од практично сите заедници кои живеат во нашата земја, гледаме насилство, кое е и стркуктурно, меѓутоа е насилство кое е проширено во соседствата, во заедниците итн. Ова е една ситуација, која, гледано и на глобални нивоа, гледаме широка распространета идеологија з а расната доминација, за расната супериорност во однос на Ромите. И тоа е уверување кое е проширено меѓу огромен број луѓе, како во светот, така и во нашата земја, во нашето општество. Знаете, може да припаѓате на која било заедница, меѓутоа, знаете дека сте барем малку повредни од Ромите!
Тоа е уверување, тоа е идеологија, тоа е чувство на супериорност, во однос на ромската заедница, колку и да се заедниците мали или дискриминирани од некои поголеми заедници, во одредени околности, дали на општинско, дали на државно ниво итн. Ние наследивме состојби д еден единаесетгодишен режим ,во кој дискриминацијата беше државен систем. Тоа по сите хоризонтали и вертикали беше воспоставено како принцип, како нешто што го живеевме секој ден…
Од тоа не можеме многу лесно да се извлечеме, и не можеме ни од далеку, ама баш ни од далеку да се надеваме дека каква било владина стратегија или владини мерки и практики, колку и да се добри, дека можат да придонесат кон надминување на таа состојба. Зошто? Заради тоа што мора да се менува општеството, мора да се менува јавната свест, мора да се менуваат животните навики, во кои е длабоко вкоренета идеологијата на расната супериорност во однос на Ромите. Тука треба да обрнеме најмногу внимание. Тука не помагаат владини кампањи, тука, за жал, не можат да помогнат ниту невладините организации, бидејќи тие се затворени во својот меур, живеат од проект до проект, колку у да се посветени, а еден голем дел воопшто и не се посветени на ништо друго, освен на проектите и тоа што произлегува од нив, знаеме сите што е… Не можеме да постигнеме.
Што треба да се направи?
Концептот кој израсна од улиците на Скопје и другите македонски градови за време на Шарената револуција, наречен „Едно општество за сите“, стана стратегија на Владата. Таа треба да биде државна стратегија, и притоа, да се започне со имплементација на таа стратегија, пред се во образованието, културата и медиумите, а се разбира и во економските аспекти, во кои јас лично не се разбирам многу, меѓутоа, мора да бидат имплементирани. Но, најмногу од се, треба да се менува менталниот склоп, начинот на кој се размислува во поглед на Ромите. Тоа што го гледаме ние три децении наназад во независна Македонија, е политичко претставување, кое може да служи во Европа, па и пошироко. Меѓутоа, што добивате со политичко претставување на ромската заедница? Добивате политички елити, интересни групи, кои всушност, го мелат сопственото гласачко тело, и го подредуваат на интересите на тие што се поголеми, и ја спроведуваат системската дискриминација. Заради тоа, политичкото претставување, барем уште некое време, додека не дојдат нови генерации на политички репрезенти на ромската заедница , какви што, искрено, во моментов гледам овде, но за жал ги нема во оние партиски структури кои се натпреваруваат за власт, нив ги нема се уште, за жал. Кога политичкото претставување ќе стане вистинско политичко претставување на политичките, етничките, културните, економските, и сите други, социјалните, образовните интереси на ромската заедница, која кора и самата да се бори за еднаквост, бидејќи, ако не се борите за еднаквост, слобода и човекови права, вие нема да добиете никогаш ништо на тацна, колку и да е тоа напишано во уставот, и откако ќе добиеме политички претставници коишто навистина се интересираат за интересите на Ромите, за човековите права на ромската заедница, тогаш, можеме да очекуваме некакво поместување, кое ќе оди паралелно со искрените намери на која било структура на власт,( еве да речеме дека во оваа не се сомневаме) која сепак ќе почне со искрени, конкретни, точно одредени мерки во кои ќе ги унапредува правата, и исто така, оние кои ги кршат тие права, бескомпромисно да ги санкционира.
Во тие два процеси, кои мора да почнат паралелно, јас ја гледам перспективата и унапредувањето на човековите права. Се останато, мислам дека нема да помогне многу, вклучувајќи ја дури и оваа дебата, иако, мислам дека е неопходно да правиме вакви дебати, па би ги замолил колешките и колегите, барем еднаш во месецот да обратат внимание, поцелисходно, на човековите права на ромската заедница. Во таа смисла, мислам дека можеме да постигнеме нешто. И, се разбира, да продолжиме како што секогаш сме биле како ЦИВИЛ, присутни на теренот, и секогаш отворени за кое било прашање, кој било случај да го отвориме, и да тропнеме на врата заедно со граѓанките и граѓаните од ромската заедница, на вратите на институциите, на вратите на медиумите, училиштата, каде што, извинете, но тие наместо да бидат образовни институции, многу често се места каде што се гради тој идеолошки темел кај младите, кај децата, кои потоа стануваат расисти…
Би сакал да предложам, следниот настан на ЦИВИЛ да биде на ромски јазик, а оние што не го разбираат, да побараат превод.
Дијана Тахири
монтажа: Ариан Мехмети
фотографија: Биљана Јордановска