За франкенштајнскиот проект „Скопје 2014“ до денес се потрошени, неверојатни, 628.000.000 евра, што претставува околу 40% од средствата предвидени за капитални инвестиции, од буџетите на Реублика Македонија од 2010 до 2015! Вистинската грдотија на „Скопје 2014“, не е во кичот и неквалитетот на скулптурите и градбите, па дури ни во огромното пљачкосување на сопствениот народ, туку токму во „дивото накалемување“ на квази-историски небулози кои убаво звучеа, но трајно го разоруваа македонското национално единство…
Според мене, од овие пари, ниту едно евро не е вложено во култура; туку тие 628 милиони евра, се вложени во „не – култура“, т.е. овој проект не само што преставува погрешно инвестирање, туку самиот по себе, повлекува неколку деструктивни аспекти токму од областа на културата, уметноста, историјата, но и државотворноста. Не знам што точно на авторите и осмислувачите на овој проект им била целта, но резултатите се поразителни. Всушност, нивните „скриени“ цели, веќе излегуваат на површина, и лесно можат да се погодат, но тешко е човек да сфати, да ја разбере таа нивна монструозност – дека некој е подготвен да го уништи плоштадот на својата престолнина и притоа, да го измести генетскиот код на својот народ, само поради дневно-политичка пропаганда, поради собирање на ефтини политички поени, и поради остварување на криминален профит на најлесен и на најрасипан начин!
Значи, потрошени се повеќе од пола милијада евра, а резултатот е следен:
Плоштадот како јавен простор ја изгуби својата намена, и како ретко каде (јас не знам таков град во цивилизираниот свет) е престорен во квази–музејски простор исполнет со кич скулптури без никаква композициска поврзаност, без никаков стилски или историски континуитет, контекст или смисла. Поврзаноста на скулптурите кои ни го окупирале центарот, може да се следи само во нивната фалусоидност, во нивниот мачоизам и во нивната бесмислена глорификација на минатото за кое со право може да се прашаме: колку е навистина наше и(ли) само наше?
За да не дојде до недоразбирање, би навел само еден, од многуте слични примери – „Триумфална порта“, објект кој историски гледано, насекаде низ светот, се градел само во периоди на војна и тоа исклучиво во империјалистички земји. Кога некој војсководец, ќе остварел некоја голема војна победа или ќе поробел некоја територија, тогаш тој градел ваков објект. И на тој начин, со свечено дефиле низ таа ново изградена „Порта на триумфот“, ја прославувал својата победа.
Значи, ваков објект, денес, во Македонија, е сам по себе – апсурд…
Всушност, целиот проект „Скопје 2014“следи еден квази-историски котекст.
По распаѓањето на Југославија, и по формирањето на засебни држави од поранешните републики, во секоја од нив пооделно, се појави тренд на историско превреднување, и докажување на некоја наводна ексклузивна „библиска“, предисториска, „амебовидна“, вонземјанска и слична – древност и потекло. Но, само кај нас, во Македонија, тоа квази-историско превреднување, стана официјална политика, и доживеа свое оваплодување во проектот „Скопје 2014“, и во уште неколку проекти, кои се во директна и нераскинлива врска со идејноста за „Скопје 2014“. Повторно, не знам дали тоа им била намерата, но резултатот е следен: со овој обид да се откорне природно израснатиот корен на македонскиот народ и истиот да се помести таму некаде, во далечното минато, во она што веќе не е историја туку е многу повеќе мит, во антиката и уште подалеку, не се постигнува ефект на дополнителна национална гордост, туку напротив, националното чуство се обезличува, се проблематизира… И, наместо да биде дел од животот и историјата, тоа станува дел од приказните и претпоставките. Исто така, да потенцирам дека е многу болно и проблематично, насилно, и пропангадистички, да му се менува геномот на народот, оти ако го сториш тоа еднаш и го убедиш дека е нешто друго, а не тоа што е, тоа лесно може да се случи и уште еднаш. И уште еднаш, и уште стопати… Значи, со насилно менување на коренот, се добива народ кој незнае што е, всушност, народ што лесно можеш да го убедиш дека е било што друго.
Кај нас се случуваше редок пример – државата да му кажува на народот што всушност е тој, и какво е негово потекло. Тоа е толку нелогично и неприродно, и обратно од природниот процес на народно самопрепознавање и самоосознавање на сопствениот архетип. Затоа, сега имаме плоштад кој не е резултат на реалните потреби на граѓаните на овој град, туку е резултат на желбите и замислите на еден диктатор, кој сакаше со сила да остави свој печат во историјата на македонскиот народ: настан кој сам по себе е преседан. И може да се спореди со примерот на Чаушеску и неговиот „Нов Букурешт“, или со замислите на Хитлер за „Нов Берлин“.
Набројувањата на негативните аспекти, и последици што ќе ги трпи Скопје од овој проект, се многу, и оваа редење може да се протега до бескрај. И веројатно е доцна да се каже дека на оваа лудило мора да му се стави крај, особено ако се има предвид дека од диктаторот беа планирани уште неколку проекти (Шпански скали, Споменик на Мајка Тереза, Панорамско тркало…), кои ако се изградат, несомнено ќе го зголемат „ужасот“ и дополнително ќе го нагрдат централното градско јадро, а секако ќе претставуваат и најголема пералница на пари, од денот на независноста на Република Македонија, па сè до денес! Затоа, гледам потреба од огромна итност и решителност, за итен знак „Стоп!“ за сè што е во фаза на изградба, доградба, планирање за градење… И добро, ако е генерален став дека е прескапо да се урива, сигурно не е прескапо, Панорамското тркало да престане да се врти, а „Шапката на Мама Тереза“ да престане да се издига, иако е сè поблиску до предвидените, неверојатни 35 метри! Значи, целосен мораториум!
Да! Мораториум! Да, мои драги пријатели и соборци, сè до денот, кога, веќе формираната „Експертска група за Скопје 2014“ не излезе со свои ставови, решенија и предлози и не се отвори широка дебата околу истите. Та, тогаш, да решиме што и како понатаму.
Но, како да го свртиш, штетата од „Скопје 2014“ е веќе направена, таа е огромна и многуслојна и влијае врз многу сфери кои се дел од секојдневниот живот на граѓаните, не само врз Скопје, туку и врз цела Република Македонија. „Скопје 2014“ е наезда од „скакулци“, кои година по година, имат изедено огромна сума на наши, народни, пари! Но, тоа не им било доволно, та загризале и во вашиот идентитет, националното самочуствие и чуството за државотворност (кое е и онака кревко и мора да се преземе сè, да го сочуваме, негуваме и шириме), па, би се осмелил да тврдам дека тоа им било уште побитно од парите: да го искривоколчат нормалниот раст на македонската нација. И не само тоа, туку на многу расипан начин, користејќи ги сите негативни аспекти на етно-национализмот и другите слични синдроми, карактеристични за „малите народи“, а имајќи го предвид и тоа дека сме и млада држава која своите вистински темели ги има удрено дури во средина на 20-от век, се обидоа и до некаде и успеаа, вистината и фактите да ги наметнат како причина за инфериорност. И да наметнат – популистички и пропагандистички – низа од „приказни за мали деца“ и еден тон на „теории на заговор“, кои лесно се голтаат и создаваат чуство дека тоа што некогаш наводно сте биле (најстари, најбиблиски, најголеми, највоинствени…), ете, докажува, дека реално(?) е можно, повторно, да станете!? И на крај, ја завршија таа подмолна, расипана, игра, тоа поигрување и манипулирање со она што е најсветото во еден човек, со поентирање со примарната им цел. Набрзина да наметнат нови „богови“ и нови „национални супер херои“, и истите да ги искористат за диктаторот да го прикажат како реинкарнација на Александар Велики, а неговата Д(Р)ПМНЕ како „воскресната фаланга“…
Монструознипот епилог на сето ова ни е во многу свежо сеќавање, сè уште има и чести рецидивни испади, и верувам дека ќе ги има уште долго, оти вистинската грдотија на „Скопје 2014“, не е во кичот и неквалитетот на скулптурите и градбите, па дури ни во огромното пљачкосување на сопствениот народ, туку токму во тоа „диво накалемување“ на квази-историски небулози кои убаво звучеа, но трајно го разоруваа македонското национално единство… И така, дезориентираа добар дел на народот, ги натераа комплетно да се свртат кон преиспитувањето на минатото, притоа не кажувајќи им, дека така, долго време, ќе бидат целосно свртени со грб кон сопствената и севкупната, државна иднина. И – дека така, со главата во минатото, а со газот кон иднината – нема да видат каде треба да се оди, не им кажаа дека ќе бидат целосно слепи за она што е нивната иднина, и дека ќе останат вкопани, не подготвени за 21 век, неинформирани, лесно манипулативни, ретроградни… Та, ако си свртен целосно кон назад, во сите сфери на егзистенцијата, нормално е со сета своја сила да влечеш натаму, и така сè подлабоко ќе длабиш низ минатото, право кон сите идиотски заблуди и предрасуди на „темното средновековие“…. Тоа не му кажаа, оти токму таков народ и сакаа да имаат!
Можеби и ќе го голтнам тоа дека изграденото не мора да се урива, би прифатил, и секогаш сум бил за тоа, дека тие објекти можат да се реосмислат, да им се даде друг подтекст, да им се вдахне авангарден дух. И, тогаш, такви, можеби ќе заличат на нешто… Та, дури и можат да бидат навистина квалитетни – тоа најмногу ќе зависи од визијата и креативноста на уметниците кои би работеле на нив… Но, ова второто, овој подмолен „клин на раздор“ што се обидов да ви го претставам во неколкуте варијанти на неговиот „монструозен лик“, тој квазимоден дух, заснован врз купишта на разни „квазизми“, тој „разорувачки монструм“, затскриен зад стиропор, бронзена боја врз некаква легура, затскриен од окото на обичниот восприемач на изградениот кич…, е, тоа е она „Скопје 2014“ што мора да биде урнато! Оти, ако не го урнеме ние него, тогаш може тоа да не урне сите нас… Без оглед дали сме маѓепсани од „грандиозниот трик на квази-патриотизмот и груевизмот“, или одамна сме го прочитале трикот и упорно се обидуваме да ги „разбудиме“ заспаните.