Подготви: НАТАША МАЛИНКА МИНОВСКА
Многу често, во секојдевниот говор, поимот правда се употребува како синоним за поимот право. Правото (на нешто), всушност претставува еден од двата сегменти на правдата како вредносен принцип, според кој се определува колку права, но и колку обврски (должности) имаат субјектите во општествените односи. Во современите општества, таа претставува една од врвните цивилизациски вредности и придобивки.
Кога зборуваме пак, за еколошката правда, таа е неразделно поврзана со социјалната правда, а со тоа и со фундаменталните права и слободи на граѓаните во заедницата. Таа се однесува на правична распределба на придобивките и штетите во однос на животната средина (загадување на воздухот, истребување на видовите, ерозија, јонизирачко зрачење), бидејќи тие се однесуваат и на оние што ги создаваат, и на оние кои ги сносат последиците од нив.
Главните обележја на XXI век на човештвото се глобалните кризи, промени и предизвици од различен карактер, од кои добар дел се однесуваат на животната средина. Но и историски гледано, секогаш било евидентно влијанието на човекот врз животната средина, кое во раните периоди било од локален карактер.
Од времето на индустриската револуција, со забрзаната урбанизација, зголемените лични и заеднички интереси и се поголемото оттуѓување на човекот од природата, се забележувал се поголемиот интензитет и глобализација на еколошката криза. Таа се појавила како резултат на сериозното намалување на природните ресурси и пореметување на eколошката рамнотежа.
Нерамномерниот развој на државите и регионите во светот, во дел од нив доведува до недостаток на храна и раст на сиромаштијата. Сиромашните земји имаат ограничени можности за справување со проблемите и се во неможност за ефикасно решавање на еколошките проблеми, но и за реализирање на еколошките права и правда.
Во општествените заедници, како и глобално помеѓу државите, еколошката правда може да се реализира единствено преку концептот за одржлив развој, на кој почиваат современата стратегија и правната рамка за заштита на животната средина.
Еколошката правда и понатаму се развива како движење и концепт, со акцент на редефинирање на суштината на законодавството во остварување на судската заштита на граѓанските права, а во врска со заштитата на животната средина.
Еколошката и социјалната правда, подразбираат ефикасен пристап кон административниот и правниот систем, со цел да се заштитат правата на граѓаните, како и да се применат законите од областа на здравјето и заштитата на животната средина.
За да може населението да се однесува во согласност со планот за одржлив развој, потребно е да има пристап до точни информации за состојбите во своето животно опкружување. Ова значи дека секој граѓанин има право на информација за тоа каков воздух дише, каква вода користи и какви производи купува, како и за сè останато што влијае врз квалитетот на неговото живеење.
За таа цел (на глобално ниво), на 25 јуни 1998 година, во градот Архус (Данска), од страна на министрите за животна средина, на 49 европски земји потпишан е договор, Архуска конвенција, која им гарантира на граѓаните право на слободен пристап до информации за животната средина. Договорот стапи на сила на 30 октомври 2001 година.
Архуската конвенција е меѓународен договор со кој се воспоставуваат правата во врска со животната средина, што претставува сигурна основа за вклучување на граѓаните во политиките за животна средина, но ги потврдува и обврските кон идните генерации.
Линкови:
https://www.academia.edu/3130560/Ecological_justice
https://sustainability.ucsb.edu/ecological-justice-is-social-justice-too/
https://spsmw.org/2017/04/26/what-is-eco-justice/
https://www.sciencedirect.com/topics/earth-and-planetary-sciences/environmental-justice
https://www.ips.ac.rs/publications/ekoloska-pravda-izazov-savremenog-doba/