На излегувањето на гласање мора да се гледа како на патриотски чин, пар екселанс. Без разлика на референдумското прашање. И, секако, без разлика и на одговорот.
Дали сте за тоа земјата конечно да излезе од крајниот стадиум на национализмот и да влезе во почетниот на патриотизмот? Тоа е клучното прашање кое го поставува претстојниот референдум пред јавноста, тест на кој се ставени граѓаните со право на глас во Македонија – пред да излезат на гласање.
На референдумот треба и мора да се гледа како на клучен момент, како ритуал на иницијација, на преобразба. Како на голема, неповторлива прилика конечно да направиме нешто за, наместо против државата. Чисто за промена. Тајно, интимно, симболично, „со пенкало“ да ја заокружиме националистичката фаза во која пропаѓа и во која е заробена државата речиси во целото свое минато, да почнеме со извлекувањето од живиот песок на шовинизмот и да стапнеме на цврстото тло на патриотизмот. Да го изгласаме како иднина на земјата. И како гарант за нејзиниот опстанок меѓу современите, цивилизирани држави во светот. Да ја напуштиме граматиката на злото во која е избришано првото лице еднина. Како зрели, совесни и одговорни личности и поединци да почнеме да користиме лични заменки (јас, ти, тој), наместо да ја злоупотребуваме множината (ние, вие, тие) за да ја маскираме сопствената неодговорност, неспособност, незнаењето, омразата и криминалот.
Ако се согласиме дека патриотизмот е пред сè одговорност и над сè пак одговорност, прво лична, индивидуална, а со самото тоа и општествена, колективна, тогаш со жалење може да констатираме дека Македонија е една од ретките, ако не и единствена држава без патриоти. Или тие се занемарливо, невидливо, речиси непостоечко малцинство. Затоа, веројатно, и не (за)личи на држава.
Во политичката теорија постојат многу и многу различни толкувања – некои од нив се и крајно конфузни, па и спротивставени – на поимите патриотизам и национализам. Според одредниците кои доминираат (и кои ми се мене најприфатливи), патриотизмот е чувство, идеја, обврска, морален став најтесно поврзан со државата, нејзиното постоење е услов без кој не може да постои. Ако нема држава, нема ни патриотизам. (Југославија е типичен пример: заедно со нејзиното распаѓање исчезнаа и ју-патриотите; или се претворија во ју-носталгичари, што не го менува исходот). Патриотизмот подразбира и припадност на одредено – свое, наше – место, култура, традиција, правила на однесување и секогаш е „за“. Свест и граѓанска одговорност за сите што живеат во таа држава, прифаќање, без разлика на вера и национална припадност. Тој никогаш не е насочен против или на сметка на другиот.
Национализмот е сè друго, поточно сè што е спротивно на тоа. Главни состојки на овој негативен облик на етничката свест се паранојата, стравот, зависта, омразата кон различните, фетишизација и лажна претстава на сопствената нација. Изграден на негирање, порекнување, на негативна селекција, на минато. Идеолошки и митски плашт зад кој се крие корупција и насилство, последно засолниште за ништожници, не само морални. Нема млак, благ или позитивен национализам, во сите различни варијанти тој е еднакво штетен. За сите, вклучувајќи ги и своето племе, народ, нација. Додека патриотот ја брани државата, националистот се брани со неа. Ја има како заложник. Таа му служи како штит, отпорен, непробоен за каква било промена, како гарант дека ништо никогаш нема да се смени. Ни во него, ни во нацијата, ни во нивниот перверзен однос. „Државата пред сè “ беше изборниот слоган на кандидатот за шеф на државата – за втор мандат – оној кој ѝ нанесе најмногу штети, кој ја стави државата „пред сè “ што правеле неговите политичко-партиски ментори. Како нивна (од)брана пред законот.
Македонската интелектуална елита, уште помалку политичката, никогаш не се обиде да ги дефинира, да ги разграничи, да каже, ако ништо друго, барем тоа дека патриотизмот и национализмот – се разликуваат! Напротив, не само што дозволи да се замагли границата помеѓу нив, туку помогна да се случи голема, трагична замена: национализмот се нарече патриотизам. Поради ваквиот интелектуален и морален конформизам и послушништво, во македонската пракса ситуацијата стана беспрекорно чиста: сите што се ставија во каква било врска со државата – особено во законски забранета – сите се нарекоа патриоти! Па така, во земјата во која национализмот ги доживуваше своите ѕвездени моменти и беше подигнат на ниво на шовинизам, се изродија едно чудо (самонаречени) патриоти и бранители на државата. Ефикасноста на системот не дозволуваше нијанси. Според налогот на диктаторот: да не го тупиме! – сите што ја имаа таа среќа да живеат во ваква држава беа јасно, недвосмислено и крајно едноставно поделени на патриоти и предавници. Трети немаше. Особено не националисти. Се разбира, владетелите, што си го присвоија тоа право, што го имаа тој луксуз да ја прават поделбата, себеси и своите следбеници и послушници се нарекоа патриоти. Без разлика – или токму поради тоа – што се што правеле, правеле против државата.
Историски, државјаните на Македонија, немале ни услови да станат патриоти, ни многу прилики да го изразат својот патриотизам. Немале држава, или ја имале прекратко за да бидат однегувани во тој дух. Затоа и најмалите патриотски искри редовно прераснувале во националистички пожар и биле пеплосувани. Гласањето, на пример, на првиот референдум за независна Македонија, беше навреме поништен како патриотски чин и експресно претворен во националистички! Под тоа шовинистичко небо сè уште живееме или, поточно, дивееме.
Треба да се потсетиме на зборовите на Зоран Ѓинѓиќ, кој сметаше дека следната фаза на национализмот не е интернационализам, туку патриотизмот. И дека тоа ќе ја одреди иднината во наредните сто години. „За национализмот се меродавни мотивите, за патриотизмот резултатите и последиците. Тоа е основна разлика помеѓу традиционалните и модерните општества. Имате историски примери кога национализмите, сакајќи да ја унапредат, ја уништиле својата нација. Наместо да држиме морални говори за тоа колку сме добри и какви права имаме, ќе вршиме детални анализа за успее тоа што го сакаме. Ќе бидеме одговорни за последиците, а не да бараме оправдување за мотивите. И тоа е таа огромна разлика“. Така говореше (непосредно пред атентатот) политичарот кој херојскиот обид од Србија да направи држава, го плати со својот живот (националистите жртвуваат туѓи).
На крај, да се вратиме на почетокот. На референдумот нема да се гласа за партија, за лидер, за наши, за ваши, за власт. Ќе се гласа за државата. Ќе биде шанса за сите од постојниот Избирачки список со гласачи да се најдат на непостојниот со патриоти. Со можност дел од нив и во иднина да останат на него. Затоа на излегувањето на гласање мора да се гледа како на патриотски чин, пар екселанс. Без разлика на референдумското прашање. И, секако, без разлика и на одговорот.
Фотографија во прилог на текстот: Роберт Атанасовски
Текстот е дел од проектот „Патриотизам ДА, национализам НЕ!“ што го спроведува ЦИВИЛ со поддршка од Цивика мобилитас. Содржината на овој текст е единствена одговорност на ЦИВИЛ и на ниту еден начин не може да се смета дека ги одразува гледиштата на Цивика мобилитас, Швајцарската агенција за развој и соработка (SDC) или организациите што ја спроведуваат.
Услови за користење, авторски права и заштита на приватноста
Преземање на содржините под различни услови од наведените НЕ Е ДОЗВОЛЕНО, освен со писмена дозвола од ЦИВИЛ. Повредата на авторските права е забранета со закон.