Во рамки на проектот „Од разбирање до одбрана“ ЦИВИЛ Медиа со новинарот Ване Трајков разговараше за слободата на изразување, медиумските слободи, професионалноста, состојбите со медиумите во Македонија и притисоците со кои тој се соочувал како новинар.
ЦИВИЛ Медиа: Што за Вас претставуваат слободата на изразување и медиумските слободи?
Трајков: Слободата на изразување, самиот збор го кажува тоа дека слободата на изразување и медиумската слобода е да се пренесат информации коишто ќе бидат точни, ќе бидат професионални и проверени информации, од една страна да не задираат во некакви лични судбини, да не задираат на религиска, етничка и национална основа, односно да не се загрозуваат тие основни права и човекови слободи. Значи, според мене, секој има право на свое изразување, но сепак, тоа изразување да биде проверено, треба да биде точно, професионално, да се сослушаат сите страни и оној што те слуша да има можност самиот да расудува, а не ти да наметнуваш свое влијание. Слободата на изразување ја гледам пред се во унапредување на демократијата, односно секој да има право на свој глас. И доколку, нели, тоа му биде скратено, се скратуваат основните човекови права. Тука е поврзана и таа нишка со медиумската слобода, каде што ако немаме слобода на изразување, тогаш немаме ни медиумска слобода. Ако можеш слободно да се изразиш без да навредиш некого на која било основа, тогаш и медиумската слобода ќе биде полесна.
Но пак ќе повторам, потребна е проверена, точна и брза информација. Тогаш за мене е вистинската слобода на изразување, без плукање, без пцовки, без лични навреди. Бидејќи тоа се коси и со новинарските стандарди и правила, но и со секое човечко достоинство.
ЦИВИЛ Медиа: Како би ги оцениле состојбите со слободата на медиумите во Македонија?
Трајков: Години ќе требаат за да се врати слободата на медиумите. Колку и да се правиме наивни дека имаме слобода на медиумите, не е така. Би рекол дека многу работи се испуштија низ текот на годините и многу време ќе помине додека повторно имаме вистинска слобода на говор и во медиумите. Но, според мене, во ова модерно време, дојде наплив на многу медиуми пред се, особено интернет портали, каде што, впрочем, не се запазува тој норматив да не се критикува без основа. Тука настана една рашомонијада и буквално сведоци бевме на ‘копи пејст’, на повикување од еден на друг медиум. Сето тоа ја уништи слободата. Со пласирање на еднострана информација. Информација која што ниту е проверена, ниту е точна. Едноставно со цел само да се деградираат одредени настани, појави и личности. Многу време ќе ни треба за сето тоа да се направи.
Кај нас 18 новинари биле нападнати изминатата година. Тоа доволно зборува дека во Македонија нема медиумска слобода. Новинарите секогаш пречат. И пред политичарите и пред бизнис заедницата. Едноставно, кога би сакал да дознаеш како се трошат одредени пари, јавни пари, и дека одредена бизнис заедница сака преку тој јавен колач да зграби многу повеќе, тогаш… реков податокот дека 18 новинари се нападнати, физички или вербално, во текот на 2017 година, зборува дека време ќе треба за да се врати достоинството на новинарската професија, достоинството на медиумите и едноставно, да ги остават медиумите да работат професионално, со проверени информации и без било каква позадина.
ЦИВИЛ Медиа: Дали досега сте се соочиле со притисоци од политички и бизнис центри на моќ и како се справувате со истите?
Трајков: Лично, притисоците доаѓаат по објавувањето на одредена информација, иако засегнатата страна била консултирана, била прашана. Но, целиот пакет не му одговара. Едноставно, вистината го боли. Нам ни треба медиумска писменост. Ние тоа го загубивме. Веќе реков, во тој налет на многу информации, секој стана новинар, секој стана медиум, и едноставно се пласираат секакви информации, што можеби до некој степен е добро за слободата на говор, но ги надминува сите тие граници на она достоинствено слободно изразување. Од тој аспект велам дека нам ни недостасува медиумска писменост. Да знаат дека новинарот доколку професионално го изработил тој прилог, доколку ги сослушал сите страни, излегува вистината на виделина и таа вистина не треба да боли.
Како се справувам? Ништо, едноставно, она што секогаш го велам: ‘имате право на демант’.
Политичките и бизнис центрите на моќ сакаат информации според нивните желби. Мислам дека тоа тешко дека ќе може да се случи, да им удоволиме, иако се бориме. Во мали средини е многу поопасна работата, бидејќи те знаат на улица, вратите ти се затворени, никаков проток, оцрнета овца итн.
Едноставно – дијалог. Така можам да кажам дека лично јас се справувам со тие центри коишто притискаат дека не треба да се објави одредена информација. Но јас преку дијалог се обидувам да објаснам дека тоа ми е работа, имате право да си го кажете сопствениот став. Иако на самите почетоци сум доаѓал и до судови за такви работи.
ЦИВИЛ Медиа: Кои се вашите препораки во контекст на борбата за слободни медиуми?
Трајков: Мои препораки? Тоа е многу комплексно прашање според мене. За да биде еден медиум слободен и не само слободен, јас пак ќе кажам, професионално да известува и да информира, треба да биде независен. Кажете ми кој медиум во нашава земја не е зависен? Било како и на кој начин, сите сме зависни. И пак ќе повторам, потребно е професионално информирање во Македонија и медиумска писменост. Да се отстранат тие лажни информации.
Од една страна тука треба и контрола од надлежните во нашата земја, како што е Агенцијата за аудио и аудио-визуелни медиумски услуги, којашто на некој начин дозволи рашомонијада во медиумскиот простор во Македонија. Каде што секој можеше се да си каже, без да провери дали е точна информацијата, па таа со ‘копи – пасте’ секаде можевме да ја слушнеме, и не презема никакви мерки. Значи, ние немаме државен механизам. Јас не сум за да се контролира слободата на изразување, но во секој случај, секоја информација да биде проверена, да биде професионално изработена и да биде точно пренесена. А не да се деградираат одредени појави.
Моите лични за поголема слобода на медиумите се тие, да излезат на површина вистинските медиуми. Кога тоа ќе се случи ќе можеме да зборуваме и за слобода на изразување и слобода во медиумите. Моја препорака, контрола на медиумите, ослободување од тие бизнис и политички притисоци. И, секако, ослободување на пазарот, за да не можат политичките центри на моќ да даваат насоки за тоа кој каде треба да се рекламира.
Маја Ивановска
Камера: Дехран Муратов
Фотографија: Биљана Јордановска