Додека државите од западната хемисфера на европскиот континентот Денот на победата во Европа го одбележуваат на 8 мај, останатите држави кои гравитира кон исток го слават 9 мај како Ден на победата над фашистичка Германија.
Дали нацистичка Германија двапати се предаде во Втората светска војна?
На 7 мај 1945 година, Германија безусловно им се предаде на сојузниците во Ремс, Франција, со што заврши Втората светска војна и Третиот Рајх.
Или наместо тоа, капитулацијата се случи на 9 мај во Берлин?
Поради спротивставените идеологии и препирките меѓу Советскиот Сојуз и неговите западни сојузници и лекциите научени по крајот на Првата светска војна, Германија всушност двапати се предаде.
Историски факти
Како што победата на сојузниците изгледаше сè поизвесна во 1944 и 1945 година, САД, Обединетото Кралство, Франција и СССР ги спротивставија различните идеи за условите за се поизвесното германско предавање. Но, сè уште беше нејасно како военото или политичкото потпишување ќе биде оркестрирано до моментот кога Адолф Хитлер се самоуби во бункер во Берлин на 30 април 1945 година, со што неговата диктатура заврши со крвав епилог.
Хитлер го назначил Карл Дониц, поморски адмирал и жесток нацист, за негов наследник во случај на неговата смрт. Но, со ваквата одлука, Дониц беше осуден не да владее со новата Германија, туку да го оркестрира нејзиното распаѓање. Тој брзо го наименува Алфред Јодл, началникот на оперативниот штаб на Високата команда на вооружените сили, за да преговара за предавање на сите германски сили со генералот Двајт Д. Ајзенхауер.
Дониц се надеваше дека преговорите ќе му купат време да извлече што е можно повеќе германски луѓе и војници од патот на Русите кои напредуваа. Тој, исто така, се надеваше дека ќе ги убеди Соединетите Држави, Велика Британија и Франција, кои немаа доверба во СССР, да се свртат против Советскиот Сојуз за да може Германија да ја продолжи својата војна на тој фронт. Меѓутоа, Ајзенхауер ја препознал намерата и инсистирал Јодл да потпише безусловен инструмент за предавање.
На 7 мај, Јодл потпиша безусловен „Акт за воено предавање“ за прекин на огнот што ќе стапи на сила во 23:01 часот по Централно европско време на 8 мај. Кога советскиот диктатор Јосиф Сталин слушнал дека Германија потпишала безусловно предавање на сите свои војници во Ремс, збеснал. Според него, СССР жртвувала најмногу војници и цивили за време на војната, па следствено на тоа,нејзиниот најважен воен командант треба да го прифати германското предавање наместо советскиот офицер од понизок ранг кој бил сведок на потпишувањето во Ремс.
Сталин, исто така, се спротивстави на локацијата на потпишувањето: бидејќи Берлин бил главен град на Третиот Рајх, тврди тој, тој треба да биде местото на предавањето.
Но, со својот трет приговор – дека Јодл не е највисокиот воен функционер во Германија – Сталин ќе се покаже најубедлив за останатите сојузници, кои се сеќаваа како потпишувањето на примирјето со кое заврши Првата светска војна придонесе да се засади семето на следната светска војна.
Сталин тврдеше дека дозволувајќи му на Јодл да се предаде во име на Германија во Втората светска војна, може да се отвори вратата за нов мит за нож во грб, бидејќи тој беше заменет од Дениц, цивилен шеф на држава. Загрижени дека Германија би можела повторно да инсистира дека нејзиното предавање е нелегитимно ако некој друг, освен фелдмаршалот Вилхелм Кајтел, врховниот командант на сите германски сили, лично го потпише документот, сојузниците решиле да го обноват предавањето.
На 8 мај, Кајтел се упати кон Карлшорст, предградие на Берлин, за да го потпише документот пред советскиот маршал Георги Жуков и малата делегација на сојузниците. Но, Кајтел аргументираше мала точка, надевајќи се дека ќе додаде клаузула со која на неговите војници ќе им се даде грејс период од најмалку 12 часа за да се осигура дека ги добиле нивните наредби за прекин на огнот пред да се соочат со какви било казни за продолжување на борбата. Жуков на крајот му понуди на Кајтел усно ветување, но не го исполни неговото барање за додавање на клаузулата. Поради доцнењето, документот беше извршен дури откако требаше да започне прекинот на огнот – и веќе пристигна 9 мај.
9 мај – прослава на Сталиновиот хир
Русите до ден денес го слават 9 мај како Ден на победата. Предавањето на Ремс дури еден ден порано не беше објавено во советскиот печат, доказ според некои набљудувачи дека второто предавање беше пропаганден потег оркестриран за Сталин да може да бара поголем дел од заслугата за завршување на војната.
Така, 9 мај (о)стана ден на победата на советите над нацистичка германија, кој освен Советскиот сојуз го прифатија и земјите од источниот блок, како и земјите од поранешна СФРЈ.
Денот на победата – алатка на Путиновата пропаганда
Со доаѓањето на Путин на власт во 2000 година. Денот на победата се користи како клучен елемент на неговата домашна пропаганда, зајакнување на „патриотизмот“, глорифицирање на руската војска и да ја мобилизира јавноста пред западната „закана“ за Русија.
Исто така, Путин ги замени старите советски симболи (Црвеното знаме) со портокалово-црната лента на Свети Џорџ (лентата ја користеле различни руски влади, a првпат добилa формално име во Руската империја), која стана главен амблем на „Денот на победата“ на самиот Путин, додека Црвеното знаме стана второстепено.
Овој ден е уште повеќе (зло) употребуван денес, кога Сталиновиот наследник, рускиот диктатор Путин го користи за промоција на руската „вистина“ и оправдување на неиспровоцираната руска воена агресија врз Украина.
8 или 9 мај, прашање е сега
Во остатокот од светот, Денот на V-E (Победата во Европа) се слави на 8 мај, денот кога официјално беше предвидено да започне прекинот на огнот.
Во Северна Македонија, како дел од поранешната федерација, поради идеолошки причини на тогашната владејачка номенклатура, Денот на победата се прославуваше на 9 мај, што во пракса се спроведува и денес, кога на 9 мај се празнува и Денот на Европа, кој го прославуваат земјите од Европската Унија.
По осамостајувањето, во Македонија, поради ослободување од идеолошката матрица на социјалистичкото управување во поранешната држава, престана да се празнува Денот на младоста и 29 ноември како ден на Републиката, во која нашата држава беше рамноправна членка ,зошто тогаш, наместо 9 мај, да не ја прославуваме Денот на победата во Европа над фашизмот на 8 мај? Тоа денес е уште повеќе како земја членка на НАТО, и претендент за влез во ЕУ.
Драган Мишев
Прилогот е објавен на 9 мај 2023
