Европскиот парламент ја објави студијата „Мапирање на лажните вести и дезинформации на Западниот Балкан и идентификување начини за борба со нив“ чиј нарачател е, никој друг, туку самиот Генерален директорат за надворешна политика на Европската Унија. ЦИВИЛ МЕДИА го преведува и објавува овој документ за својата читателска публика.
Ова е веројатно еден од најчистите и најотворените официјални документи на највисоко европско ниво, во кој се наведува, со име и со презиме, самиот врв на партијата, Христијан Мицкоски и Никола Груевски, како извори на дезинформации во земјава. Кампањите со дезинформации, според студијата, имаат цел „да ги влошат внатрешните конфликти (особено меѓу етничките заедници на Македонците и Албанците), да им нанесат штета на меѓународните односи на Северна Македонија (особено со Бугарија, Грција и ЕУ) и да ги нарушат или искривоколчат критичните изборни процеси, главно, референдумот во септември 2018 година за прифаќање на името Северна Македонија, што имаше последици врз евроинтеграциите на земјата“. Следи делот од студијата посветен на Северна Македонија:
Општеството и политиката на Северна Македонија не обезбедуваат кусок на пукнатини низ кои клинот на дезинформации може плодоносно да се внесе. Кампањите за дезинформации кои се категоризирани за оваа студија имаа за цел, во приближно иста мерка, да поттикнат внатрешен конфликт (особено помеѓу етничките македонски и етничките албански заедници), да предизвикаат штета на меѓународните односи на Северна Македонија (особено со Бугарија, Грција и ЕУ пошироко), како и да ги нарушат или извртат критичните изборни процеси –главно, референдумот во септември 2018 година за усвојување на името Северна Македонија, што имаше последици за понатамошната европска интеграција на земјата77.
Невообичаен дел од кампањите за дезинформации присутни во Северна Македонија се фокусираат на меѓународните прашања. Ове делумно е поради тоа што многу од клучните прашања во однос на политичката агенда на Северна Македонија – промената на името и пристапувањето во НАТО, особено – имаат јасен геополитички контекст, а делумно и поради тоа што внатрешните поделби на земјата вклучуваат прекугранични и заедници од дијаспората. Меѓутоа, за разлика од други места (на пример во Црна Гора), поддршката за членство во НАТО во Северна Македонија изнесува 79 отсто (од март 2020 година) и оттука ги надминува етничките поделби 78. Како резултат, НАТО не е лесна мета, доколку целта е да се поттикнат и да се манипулира со поделбите. Наместо тоа, кампањите за дезинформации во Северна Македонија кои вклучуваат надворешни односи во поголем дел се фокусираат на прашања за идентитетот – без разлика дали се работи за промена на името или меѓуетнички односи – отколку на прашања за интеграција или геополитички вредности.
За разлика од повеќето земји во регионот, каде медиумскиот пејзаж се релативно стабилни една деценија или повеќе, Северна Македонија бележи две значајни поместувања во структурата на нејзините медиумски системи, двете со последици за производството и ширењето на дезинформации.
Прво, за време на владеењето на Внатрешна македонска револуционерна организација – Демократска партија за македонско национално единство (ВМРО-ДПМНЕ) од 2006 до 2017 година, а особено во нејзините последни години на владеење, мејнстрим медиумите беа под тесна контрола на партијата и беа инволвирани во скоро сите активности за дезинформации на партијата. Овие, примарно, имаа цел да ги дискредитираат политичките противници и да поттикнат националистички – а неретко антизападни – ставови. По смената на владата, клучните телевизиски станици ги променија своите уредувачки процеси и известувањето стана урамнотежено и професионално. Некои од овие некогаш истакнати извори на кампањи за дезинформации и дискредитирање продолжуваат да бидат активни, но во најголем дел без пристап до мејнстрим медиумите. Наместо тоа, тие се сега маргинализирани и може да се сретнат само на одредени локални телевизиски канали или на нивните сопствени ЈуТуб канали, каде што нивниот опсег е споредбено помал.
Второ, во последните неколку години се забележува зголемена инвестициска активност од страна на Унгарија на македонскиот медиумски пазар. Унгарски државјани поврзани со провладиниот медиумски пазар на Унгарија имаат купено неколку македонски медиуми кои претходно биле во сопственост на луѓе блиски до ВМРО-ДПМНЕ (како што се ТВ Алфа и интернет порталите на Курир и Република), кои претходно биле меѓу примарните извори на провладина пропаганда. Додека ВМРО-ДПМНЕ е во опозиција, овие медиуми се вклучени во бројни кампањи за дезинформации, не само за дискредитирање на владата на Социјалдемократскиот сојуз на Македонија (СДСМ), туку и за поткопување на Преспанскиот договорот со Грција, како и другите евро-атлантски напори на земјата.
Македонски истражувачки новинари открија дека над 3.2 милиони евра се инјектирани во медиумскиот сектор на Северна Македонија преку неколку сомнителни трансакции за маркетиншки услуги. Парите се главно префрлани од словенечки фирми во сопственост на истиот унгарски државјанин, Петар Шац, кој има во сопственост две медиумски компании во Северна Македонија што добија пари за фиктивни реклами за маслиново масло и магнети за фрижидери. Овие трансакции сега се под истрага од страна на македонските и словенечките власти.
Се тврди дека овие инвестиции се дел од проектот на унгарскиот премиер Виктор Орбан за проширување на неговото медиумско влијание надвор од Унгарија во други земји во кои неговите евро-скептични вредности на „илиберална демократија“ можат да одекнат.
Се тврди дека дека овој проект не само што ја вклучува Македонија, туку и Словенија, па дури и Велика Британија, каде Орбан има интерес да ја прошири неговата илиберална идеологија. Исто така, важно е да се напомене тесната врска помеѓу Орбан и Груевски (поранешниот премиер на Северна Македонија и поранешен лидер на ВМРО-ДПМНЕ), на кого на контроверзен начин му беше даден азил во Унгарија за да избегне затворска казна во Северна Македонија.
Гледајќи низ македонскиот медиумски пејзаж, вклучувајќи ги медиумите на албански јазик, познатите кампањи за дезинформации вклучуваат:
- Неколку меѓусебно поврзани кампањи кои ја поткопуваат поддршката за референдумот за промена на името. Овие се туркаат од различни насоки, во најголем дел од Република во унгарска сопственост и, во нешто помал степен, од Спутник. Тие си фокусираат околу поларизирачки наративи што вклучуваат замислени закани по македонскиот идентитет;
- Испреплетени дезинформациски кампањи, мешајќи анти-бугарски, анти-грчки и анти-албански чувства со стравувања дека македонската младина бе станала „топовско месо“ за војните на НАТО, како и тврдења дека НАТО би го присилил развојот на 5Г технологијата со штетни ефекти по здравјето и јавната безбедност;
- Во врска со назначувањето на Талат Џафери, етнички Албанец, за собраниски спикер на почетокот на 2017 година и донесувањето на законска регулатива со која се проширува употребата на албанскиот јазик како официјален, кај руски и унгарски поврзани медиуми и други поттикна стравување од „Голема Албанија“, како и од наводна поддршка на ЕУ и НАТО за наводниот проект. Ова имаше за цел да ги наруши и изобличи изборите и пост-изборните чувства, а вклучи и дисеминација од страна на актери поврзани со Русија;
- Обвинувања за употребата на Ковид-19 како „оружје“ од страна на соседни земји, меѓу кои Албанија и Грција.
Кампањите за дезинформации во Северна Македонија имаат тенденција да имаат важни компоненти на социјалните медиуми – главно на Фејсбук, како и на ЈуТуб и Твитер – но критички се потпираат на традиционалните медиуми, особено на локалните медиуми, весниците и периодичните списанија и телевизијата за нивното ширење. Меѓутоа, мејнстрим медиумите не се истакнуваат веќе меѓу најголемите канали за дистрибуција на дезинформации, според податоците анализирани за оваа студија. Единствен исклучок е ТВ21, која главно е препознаена како високо-квалитетна телевизиска станица, но беше инволвирана во ширење дезинформации поврзани со Ковид-19. Други дезинформациски канали од големи размери, како што беше откриено во нашата анализа на социјалните медиуми, ја вклучуваат веб-страницата Infomax.mk, потоа профили на социјалните медиуми поврзани со кампањата за бојкотирање на референдумот, како и профили на социјалните медиуми на истакнат поединци, вклучувајќи го и опозицискиот лидер Христијан Мицкоски, прозападниот коментатор Миленко Неделковски и поранешниот премиер Никола Груевски.
Меѓу широко распространетите дезинформациски „приказни“ беа теориите дека хидроксихлорокининот може да излечи Ковид-19 (најмногу поврзано со Доналд Трамп) и наводните злобни планови на Бил Гејтс да го вакцинира светот (промовирано од ТВ21 и News24 , но и двете очигледно потекнуваат од Албанија), како и повикот на Неделковски да се гони Гејтс за злосторство против човештвото.
превод од англиски: Н. Цветковска