ДРАГАН МИШЕВ
Минхенска безбедносна конференција заврши, но остана горчината во устата кај поголемиот дел од шефовите на држави и други високи лидери на европските сојузници.
Вознемиреноста што владееше во салата каде што требаше да зборува американскиот потпретседателот Џеј Ди Венс, само се зголеми по неговиот говор во кој го најави новиот светски поредок, онаков како што го замислува Доналд Трамп, и во кој, судејќи според петте клучни поенти од Минхенската безбедносна конференција, се чини дека нема да има место за Европа.
За првпат по Втората светска војна, Европските сојузници ќе останат настрана од одлучувањата за, веќе е извесно, новиот светски поредок.
Иако на говорот на Венс му претходеа неколку најави за ваквиот исход, особено откако секретарот за одбрана Пит Хегсет на 12 февруари даде коментар дека САД ќе го тргнат членството во НАТО од масата за Украина и ќе бараат територијални отстапки, сепак, присутните високи гости во Минхен како да беа затекнати од настапот на американскиот потпретседател, кој во својот жесток говор, користејќи полувистини држеше проповеди на европската публика, ги нападна европските сојузници на Украина, идентификувајќи ја самата Европа, а не Русија и Кина, како главната закана за Европа. Ги обвини европските лидери за цензурирање на христијанските вредности, слободата на говорот и недоволно делување во однос на (против) миграцијата, користејќи го наративот на европските националистички десничарски политички партии, фаворизирајќи ја особено германската екстремно десничарска партија AfD, на една недела пред федералните избори во Германија. Малку светло на крајот од мрачниот европски тунел таа вечер внесе германскиот канцелар Олаф Шолц, кој, контрирајќи на излагањето на американскиот потпретседател, во својот говор категорично отфрли секаква соработка со екстремната десница во германската влада, за што доби силен аплауз.
Набргу следеше уште еден студен туш откако се потврди веста дека САД ќе се сретнат со високи руски претставници во Саудиска Арабија за да преговараат за „мировен договор“ за Украина, без да бидат поканети ЕУ и Украина, по што вознемиреност се претвори во паника, проследена со чувство дека меѓународниот поредок, кој САД и Европа го изградија заедно за време на осумдецениската заедничко делување, едноставно се распаѓа.
Итно свиканиот самит на европските лидери во Париз на 17 февруари, беше за да се спаси што може да се спаси, да се презентира некакво единство и подготвеност за делување, додека главната игранка беше закажана илјадници милји подалеку, во Саудиска Арабија, и на масата имаше резервација само за САД и Русија. За танго се потребни двајца. И се чини дека Трамп сака да го одигра со Путин, а пост фестум свиканиот самит од страна на Макрон, звучи како „после свадба, тапани“.
Цитирај ја и шефицата на ЦЕПА, Алина Полиакова, навистина постои потенцијално мрачно сценарио што може да се појави, а Европејците со право се загрижени. Но, според неа, тој лош исход не е неизбежен, зависи од тоа што сега прави Европа.
Лошото сценарио е навистина многу лошо, вели таа. Тоа вклучува САД и Русија да преговараат за договор што ќе ја фаворизира Русија ефикасно да ја направи Украина вазална држава и со тоа да ја преработи безбедносната архитектура на Европа. Ова би значело ставање крај на политиката на отворени врати на НАТО кон Украина и веројатно другите нови членки (како Грузија и Молдавија), принудувајќи територијални отстапки за Украина без реални безбедносни гаранции кои би можеле ефективно да ја одвратат Русија на долг рок.
Таквиот договор, се разбира, би бил отфрлен и од Украина и од Европа (и тоа го кажа и претседателот Зеленски во својот говор во Минхен.) САД, пак, тогаш ќе го обвинат Кијив и Европејците за „отфрлање на мирот“. После тоа, работите би можеле да станат навистина многу грди, со американско воено и безбедносно исклучување од континентот. Европа тогаш ќе биде оставена длабоко ранлива на желбата на Русија да маршира и да го обнови Варшавскиот пакт на „братски“ сојузници предводени од марионети лидери кои ги земаат своите наредби и инспирација од Кремљ. Постојат, се разбира, ризици дека тоа може да предизвика Трета светска војна.
Колку и да звучи опасно, таква иднина не е однапред предвидена. Сега сè зависи од тоа што ќе прави Европа понатаму.
Наместо да седат со скрстени раце и да дозволат историјата да се одвива без нив, Европејците мора да дејствуваат со екстремна итност за да состават план за тоа што ќе направат за да ја обезбедат Украина и целиот континент, пристап кој во голема мера беше порака од претседателот Зеленски во Минхен, и кој исто така им го испраќам на европските сојузници од реизборот на Трамп.
Но, има и знаци на позитивно придвижување. Обединетото Кралство, чија посветеност на трансатлантизмот ја дефинира нејзината безбедносна стратегија, објави дека ќе испрати војници до сите сили за имплементација распоредени во Украина. Извештаите за печатот велат дека премиерот Кир Стармер, исто така, планира да ги зголеми трошоците за одбрана, клучно барање на Трамп. Шведска рече дека и таа може да размисли за испраќање воен персонал, иако други како Германија се двоумат и рекоа дека дискусиите се предвремени.
Самитот на лидерите во Париз ги стави на маса клучните прашања: масовно отворање на славината за одбранбени инвестиции и отстранување на рампата од барањата за сооднос на долгот во националните буџети. Но, мора да се направи многу повеќе со брзина досега несвојствена за Европа.
Но, ако Европа навистина сака место на масата, таа мора да испорача обединет и кохерентен сопствен план, кој, ако бидеме самокритични, требаше да дојде порано. Европа имаше три години војна за да донесе тешки одлуки за буџетите за одбрана, за сега да не мора да се соочува со неизвесност дали САД ќе стојат позади неа како поддршка.
Според аналитичарот Љубомир Костовски, во истиот контекст се и реакциите во некои од главните европски и американски медиуми кои ги следеше .
Па така, француски Le Monde ќе напише: Преку Ванс, нејзиниот потпретседател, САД „објавија идеолошка војна на Европа“, напиша Силви Кауфман за француското издание. Ако Владимир Путин се сврти против САД во својот познат говор од 2007 година на конференцијата, во 2025 година САД се сврти против Европа.
Во „жестока тирада против европските демократии кои ги обвини за задушување на слободата на говор и религија“, потпретседателот рече дека најголемата закана за континентот не е Русија или Кина, туку самото европско повлекување од некои од своите „најфундаментални вредности“.
Покрај тоа, релативното молчење за „темата што најмногу сакаше Европа да ја чуе“, целосната инвазија на Русија врз Украина, „ја продолжува неразбирливоста и конфузијата околу иницијативата на Трамп за завршување на војната“, рече Кауфман.
„Сега густа магла ги обвива намерите на Вашингтон; меѓу јавните изјави на Ванс и американскиот секретар за одбрана, Пит Хегсет, и различните интервјуа проследени со негирања, се појавија контрадикторни позиции“, рече таа.
Според The New York Times, администрацијата на САД не направи ништо помалку од „понуда што изгледа на преглед под водство на Трамп за редефинирањето на трансатлантските односи изградени врз повоени врски на стабилност меѓу сојузничките влади“, рече весникот.
Тој исто така потсети на говорот на Путин од 2007 година, во кој рускиот претседател „побара повлекување на американското влијание и нов баланс на силите во Европа, поповолен за Москва“, додавајќи дека тогаш „не го доби тоа што го сакаше“.
Сега, врвни официјални лица на Трамп „јасно ставија до знаење: Путин најде американска администрација што може да му помогне да го реализира својот сон“. Коментарите поттикнаа страв дека САД сега може „да се усогласат со Русија и или да ја нападнат Европа или целосно да ја напуштат“. Таквата промена, рече весникот, би претставувала „претходно незамислива победа, далеку позначајна за [Путин] отколку какви било цели во Украина“.
Минхенскиот Süddeutsche Zeitung го објави коментарот на Даниел Брослер кој вели дека Ванс не дошол во германскиот град за да даде „пријателски повик за будење“, туку во улога на „пироман“. Мисијата на американскиот потпретседател била „триумф на десничарскиот популизам – со поддршка на американскиот милијардер шеф Елон Маск“.
Неговото молчење за безбедносната политика значи дека „веќе започнаа преговорите за договор со Путин на сметка на Украина, но и на Европа… Ова е јасно: Трамп ќе го направи договорот, а Европејците ќе мора да платат и да обезбедат мир на воено ниво.
Европа, рече Брослер, е нападната „од Путин, кој во последните неколку дена значително се приближи до својата цел за ревизија на европскиот поредок. И од Трамп, кој повеќе не ги признава заедничките интереси – а сигурно не заедничките вредности.“
Од една страна, САД „бараат од Европа конечно да стане способна да се брани од Русија. Од друга страна, ги поддржува слугите и умилкувачите на Путин“, од премиерот на Унгарија Виктор Орбан до лидерот на Алтернатива за Германија, Алисе Веидел.
Континентот, рече тој, „ќе мора да се издигне над себе“. Уредникот Детлеф Есингер рече дека Ванс применил „трик што популистите и авторитарците го користат со години… Принципот е: обвини ги другите за сè што самиот го правиш.“
„Ова збунува. Те става во офанзива, а твоите противници во дефанзива. Ти дава суверенитет над термините. А дебатата не ја добива оној кој има подобри аргументи, туку оној кој ги контролира термините.“ вели уредникот.
Украискиот медиум The Kyiv Independent, смета дека администрацијата на САД е подготвена да ѝ даде на Русија победа во нејзината брутална војна против Украина. Тоа е единствениот заклучок што можеме да го донесеме“, вели медиумот. Зборовите и постапките на Трамп и неговиот тим одат „подалеку од умилкување“.
Но, се додава дека иако САД може да се „најголемиот и најбогатиот сојузник што го има Украина“, тие не се единствениот: „Тоа значи дека сите погледи се вперени во вас, Европа. Вистинската одлука за тоа дали Русија ќе победи во војната всушност не е во рацете на Трамп сега, туку во рацете на Европа.“
Лидерите на Европа, ако се „вистински лидери на своите нации, а не политички опортунисти, треба да ја препознаат итноста на ситуацијата и да дејствуваат сега. На крајот на краиштата, ако САД се повлечат, а Украина падне, Европа ќе биде оставена сама да се соочи со Русија.“
Русија, пишува медиумот, „не е во војна со Украина, туку во војна со западот. И ако значаен дел од западот дезертира, останатите треба да се погрижат да се појават за битката.“ Никој, според медиумот, не сака крај на војната повеќе од Украинците.
„Но ние разбираме дека каков било компромис со Русија нема да биде крај на војната. Не може да има компромис во оваа војна. Ако победи Русија – западот губи. Ако победи западот – Русија губи. Европа, времето е сега.“ пишува The Guardian.
Од друга страна, не е ли време да се одолее на искушението да се одговори на секоја контрадикторна изјава од Трамп и неговата администрација и Европа да се фокусира на сопствената моќ и да ја дизајнира сопствената иднина, за да не биде дизајнирана од други. Треба само малку повеќе верба со себе и сопствените можности.
А каде сме ние во сето ова?
Замислете ја детската игра „ринге ринге раја“, во која повеќе деца фатени за раце се движат во круг пеејќи некоја детска бесмислена песна, и во одреден момент, во ритамот на текстот, сите чучнуваат. Е, ние сме тоа детето што стои осамено на страна и немо гледа со прстот во уста, бидејќи другите деца не го играат.
Текстот е личен став на авторот
