Беса Арифи, професорка по кривично право и криминологија во Универзитетот на Југоисточна Европа, во интервју за ЦИВИЛ ги разложува аспектите на меѓуетничката состојба во Република Северна Македонија, проблемите, и начинот на кој тие може да се надминат.
ЦИВИЛ: Како ја оценувате состојбата со меѓуетничките односи во Република Северна Македонија? Кои фактори влијаат позитивно, а кои негативно на меѓуетничките односи? Дали во нашата земја се негуваат стереотипите и предрасудите на етничка основа, и кој е одговорен за тоа? Како да ги надминеме?
Арифи: Состојбата со меѓуетничките односи во Република Северна Македонија секако поминала низ повеќе фази, секако може да се каже дека има големо напредување во овие односи. Мислам дека повеќето проблеми коишто се појавуваа и се појавуваат се уште во оваа сфера, се поврзани со стравот од луѓе што малку контактираат помеѓу себе, коишто не прават заеднички работи, и коишто едноставно не комуницираат меѓу себе толку колку што би требало да комуницираат граѓаните во едно општество. Мислам дека зборуваме за едно општество коешто е многу поделено, по многу основи, и дека малку се прави за да се воспостави вистинска соработка и вистински контакти меѓу сите граѓани на оваа земја.
Би сакала да спомнам дека постојат и добри практики, како што постои практиката на овој универзитет, во којшто вие денеска сте тука, универзитет којшто има студенти од сите етнички заедници, и на којшто се зборува официјално на три јазици, на албански, македонски и англиски. На којшто во менаџментот се вклучени лица од различни етнички заедници, и каде што тоа навистина функционира беспрекорно. Може да се каже дека кога луѓето работат заедно, и кога се познаваат меѓу себе, полесно може да се спротивстават на стереотипи и на предрасуди, бидејќи едноставно, градат таков однос меѓу себе, се прифаќаат и соработуваат, и се поддржуваат взаемно. Мислам дека ова треба да се направи и во другите институции, бидејќи во такви општества каде што луѓето живеат поделено, живеат во одделни светови, многу лесно се пренесуваат одредено стереотипи, некои стравови и некои теми, и на тој начин, некои работи што би требало да бидат нормални, во еден свет којшто постои во 21 век, како што е зборувањето на јазикот на друг етникум, соработката меѓу етничките заедници, би требало да бидат нормални работи. Меѓутоа, ние сме виделе, во Република Северна Македонија тие работи да се политизираат многу, и да се сее страв меѓу луѓето дека тоа ќе доведе до распад на државата, што не е така. Сме виделе и порано, и сега, дека таквите стравови не се реализираат, меѓутоа, секогаш постојат и се основа за разни манипулации од политички причини.
ЦИВИЛ: Како вие лично можете да придонесете кон надминувањето на национализмот и етничката омраза во нашето општество? Што ќе им препорачате на различните засегнати страни во општеството и на креаторите на политики и практики во оваа сфера како што се медиумите, граѓанското општество, институциите, политичките партии, академијата, како и други чинители?
Арифи: Секој од нас може да направи многу во надминувањето на тие стереотипи, иако не зборуваме за конкретни професии, секој од нас е човек којшто има односи со други луѓе на разни начини. Во својот дом, во местото каде живее, со луѓето со коишто се гледа секој ден. Начинот на кој се однесуваме кон сите други што доаѓаат од други етнички заедници, е многу битен за тоа каков однос градиме во општеството. Исто така, мислам дека ние, како интелектуалци, како луѓе што имаат одредена професија и работат во одредени институции, особено ние што работиме во образовните институции. Мислам дека е многу важно да пренесеме такво видување кон светот, коешто отвора размислување, а не затворени размислувања, затворени умови, затворени мислења коишто едноставно само сеат страв и предрасуди кај луѓето.
Многу е важна улогата на професор што работи со млади луѓе, да им пренесе вредности што се општи, универзални и хумани вредности, вредности на прифаќање на другиот, вредности на споделување на културните вредности на самиот етникум, секако, но таа вредност, на прифаќање, на толеранција, се учи .И сите млади луѓе не ја учат омразата сами по себе. Тие не се раѓаат со омраза кон другиот, омразата ја учат од луѓе коишто не знаат на друг начин да ги водат, или пак не сакаат да ги водат кон некои други води. Мислам дека секој просветен работник може да направи многу за да се промовираат такви вредности како инклузивност, како толеранција, како сакање на тоа што не мораме да биде секогаш нашето најдобро, едноставно знаеме дека постојат повеќе вредности во светот и не мора секогаш да биде нашето мислење тоа што е точно, и тој плурализам на идеи, и прифаќање на идеи се учи, и се негува. Сметам дека не правиме доволно како општество да негуваме такви вредности и тие да ги промовираме, иако сме држава која има среќа да има повеќе култури, повеќе јазици и етникуми, а многу често тоа знаеме да го гледаме како хендикеп, наместо да го гледаме како предност во земјава, и како такво, да го промовираме. И државните институции може да направат многу, не само во промовирањето на овие убави вредности, туку и во однос на спречување на тој страв, или пак на активности кои не допринесуваат во тој мултикултурализам и мултиетнички развој на земјата.
Зборот ми е, на пример на криминалот од омраза, или пак за говорот на омраза, којшто иако во нашите закони е санкциониран, сепак истите закони не се применуваат доволно добро во пракса, се уште немаме пресуди на судски случаи што се однесуваат на криминал од омраза. Кога како државна институција не пристапувате кон тој проблем, истиот го провоцирате да стане уште поголем, посериозен во иднината. Што е жално, бидејќи имаме добри закони коишто неколку пати досега се ревидирани, токму заради оваа цел, меѓутоа, нивната примена во практика останува многу да се доработи.
ЦИВИЛ: Колку и на кој начин национализмот и етничката омраза се штетни за општеството и за нашите ЕУ аспирации? На кој начин тие појави се спротивни на европските вредности?
Арифи: Секако дека етничката омраза е голем проблем, бидејќи на тој начин земјата не може да излезе од тие етнички тензии, коишто вообичаено, влијаат во земјата, да биде послаба, и економски, и во однос на стабилноста, и во однос на сите други работи коишто за жал, сме виделе да се случуваат низ историјата. Секако, кога се зборува за национализмот, треба да се каже дека, за жал, не се прави разлика помеѓу тоа како е да се промовираат вредностите на една етничка заедница, на еден етникум, на еден народ, и понекогаш тоа може да изгледа како национализам…
Меѓутоа, повеќето наши проблеми се однесуваат на омразата меѓу етникумите, а не на промовирањето на вредностите на еден народ. Многу е во ред човек да има национален идентитет, и да се гордее со тоа, и да ги промовира вредностите коишто се посебни за тој идентитет. Но, кога таквата промоција навлегува во омраза, тогаш тоа се смета за проблем во едно цивилизирано општество. Не дека во светот не постојат национални идентитети и национализам, и луѓето што живеат во овој век, се идентификуваат како припадници на одредени заедници, меѓутоа проблемот настанува кога тие чувства преминуваат во шовинизам, фашизам, кон остра омраза кон другиот, и тогаш веќе енергијата не е насочена кон тоа што е добро кај една нација, туку што е лошо кај другиот, и тогаш настануваат проблеми. Мислам дека е многу штетно и за аспирациите на Северна Македонија за членство во ЕУ, и веќе сме ги виделе плодовите на таквите негативни случувања во историјата. И Европската Унија беше формирана токму за да се стави крај на таквата омраза меѓу народите, и да се воспостави како унија на народи коишто порано војувале меѓу себе, во една заедница во којашто заеднички ќе работи за одредени цели. Мислам дека сите тие политики што се однесуваат на зачленувањето во ЕУ, а кои што се олицетворуваат во критериумите коишто треба да се исполнат во таа сфера, се однесуваат и на омразата, и на менаџирање на проблемите кои се појавуваат како резултат од криминалот од омраза. Сметам дека многу повеќе може да се направи во тој аспект, и дека допрва, кога ќе бидат отворени тие преговори со ЕУ, мислам дека уште повеќе ќе се потрудиме да ги исполниме тие критериуми, особено заради фактот што, ете, на пример, пристапот кон криминалот од омраза е еден од критериумите што треба да се исполнат за влез во ЕУ.
Дијана Тахири
Камера: Атанас Петровски
Монтажа: Ариан Мехмети
Фотографија: Јон Ајдини
Оваа содржина е дел од Иницијативата „Обединети во различноста“ посветена на промовирање на различностите како предност, богатство и квалитет на нашето општество. Иницијативата ја води ЦИВИЛ, со поддршка од Министерството за надворешни и европски прашања на Големото Војводство Луксембург.
Наодите, мислењата и другите онлајн содржини објавени од страна на ЦИВИЛ, односно Редакцијата ЦИВИЛ Медиа, не мора да значи дека ги одразуваат оние на донаторите или спонзорите на ЦИВИЛ и на медиумската платформа на организацијата.