Во екот на предизборието, распуштањето на Собранието и носењето на Законот за Јавно Обвинителство, ЦИВИЛ Медиа разговараше со амбасадорот Н.Е. Мирослав Томан и Специјалната пратеничка на министерот за надворешни работи на Република Чешка, Н.Е. Јанина Хшебичкова. Разговаравме за нивните оценки за актуелните состојби во земјата, но и за чешкото искуство во процесот на пристапување кон ЕУ.
ЦИВИЛ МЕДИА: Интересно е да се види чешкото искуство во процесот на пристапување во ЕУ, а ние би можеле многу да научиме од чешкото искуство, иако околностите се доста различни во однос на повеќе работи, но тоа е друго прашање. За почеток, можете ли накратко да ни кажете за чешкото искуство во процес на пристапување во ЕУ, нешто од што би можеле да научиме.
ХШЕБИЧКОВА: Ќе се обидам да го сведам одговорот на три полиња. Република Чешка, како што знаете, всушнот започна да постои во 1993 година, кога се разделивме од Чехословачка и се основаа Република Чешка и Република Словачка, што, исто така, го одреди начинот како новата Република Чешка ќе се подготвува за ЕУ членството.
Во тоа време, во нашата земја, мнозинството, поголемиот дел од населението беа за, скоро 80 проценти на самиот почеток, бидејќи тоа го гледаа како еден вид на продолжување на прозападните вредности, повторното обединување и преродбата што ги имавме за време на нашата прва Република Чехословачка помеѓу 1918 година, кога почнавме да стануваме независни од Австро-Унгарија и 1939 година кога нашата прва демократија всушност запре поради германската инвазија и сите настани кои следеа подоцна. Така што, првиот елемент беше тоа што луѓето, воопшто, покрај политичарите, дипломатите, лидерите, сакаа да се вратат назад и повторно да се придружат на првите про-ЕУ вредности, прозападни вредности. Тоа е првата работа, што прилично помогна, исто така, и во подготовката на мошне тешкиот и мошне долгорочен процес на пристапување кон ЕУ.
Значи, не поминувате само вие низ многу детален процес на подготовка, и ние го доживуваме тој процес долго време, речиси 9 години, ако се сеќавам добро. Втора работа е тоа што Чесите воопшто не се толку мешани, дозволете ми да речам, етнички, како што се земјите од Западен Балкан и Северна Македонија, што, според моето скромно мислење, го направи процесот многу полесен за справување. Затоа што ако имате една мнозинска етничка група, многу е полесно да ги објасните препреките, одредени проблеми кои се појавуваат на тој пат, во текот на настаните.
И третиот елемент, што, исто така, според мене, нам нѝ го олесни справувањето со ова прашање и на нашето лидерство, политичко лидерство, на нас дипломатите, патем јас работам во Министерството за надворешни работи, беше тоа што секоја една задача која се занимавала со владеењето на правото и со реформските процеси во различни фундаментални области на чешката економија и чешкиот политички живот и така натаму, според барањата на Европска Унија, беа полесни затоа што никогаш немавме некој пример на тотален неуспех. Значи, медиумите, опозицијата, тие никогаш не излегоа со некој основен, фундаментален, негативен, деструктивен вид на опозиција и да ни отежнат за тие кои сакавме да одиме на тој пат. Така што, генерално, мислам дека ова се трите главни елементи со кои се справуваме. А сега ќе оставам Амбасадорот да каже.
ТОМАН: Тешко е да се додаде уште нешто, но би рекол дека кај нас и ситуацијата беше различна. Како што веќе се спомна, ние бевме за Запад, прво, значи за НАТО и за САД, за Германија и Франција и Велика Британија. Така што, тоа беше нашата цел, по 40 години опресија. Значи, бевме за Запад, а Западот беше спремен да не земе и беше многу подготвен и сакаше да ни помогне. Сега, како што знаете, состојбата е многу поразлична. Европската унија се справува со многу потешка работа во однос на нас, себеси, за Брегзит, за миграциските прашања, буџетски прашања. Значи, сега има толку многу работи што се на маса, што работата што ќе треба да ја завршите вие и други земји од Западен Балкан ќе биде многу потешка од онаа што ни ја направивме. Затоа што, како што спомнав, состојбата е различна. Светот се смени. Има многу повеќе работи што треба да се исполнат и многу повеќе барања да се исполнат. Нема да биде лесна задача, но на крајот, тоа е работа која мора да се заврши, за секое министерство, луѓето во министерствата кои ќе ги следат барањата кои доаѓаат од ЕУ. Тоа може да се направи, што е добро. Една од главните работи е тоа што луѓето треба да запомнат и секој пат да се потсетуваат дека не се работи за краток процес. Ќе биде потребно време. Желбата на луѓето ќе бе предизвикана, затоа што е долг патот, а политичарите мора да бидат подготвени да го задржат расположението на луѓето, да се фокусираат на прашањето, затоа што на крајот, според нашето искуство, тоа е нешто што земјата дефинитивно ќе го поздрави. Ќе дојде поголем развој, подобри бизниси, животен стандард за луѓето кои живеат во Европската унија, дури и да има разлики помеѓу Германија и Република Чешка, Бугарија и други земји. Брзото одење нагоре, ние тоа го доживеавме. Значи, постојат работи на кои леѓето треба да се фокусираат и да бидат подготвени да ја задржат издржливоста за исполнување на сите тие барања.
ЦИВИЛ МЕДИА: Разбирам, а вие всушност го одговоривте моето следно прашање, односно, која е разликата помеѓу тогаш и сега? Можеби би можеле да ни кажете нешто повеќе за Европа тогаш и сега, каде се движиме сега како држава?
ХШЕБИЧКОВА: Јас само би додала нешто во однос на тоа што добро го сумира амбасадорот, а тоа е дека за младите ова претставува многу голем прозорец на можности за подобар живот. Не само подобар живот во економска смисла, туку подобар живот во смисла на поголеми можности за образование, поголеми можности за размена на мисли, патувања во странство, можности да се разговара со различни култури, различни етникуми, со луѓе од различно потекло. Ова претставува големо збогатување за општеството како целина. Не само за лидерството на земјата и за економските придобивки, туку посебно за општеството и за големото созревање на општеството.
Втората работа е она што јас го доживеав, бидејќи промената во мојата земја дојде кога јас имав 26 години, а ЕУ членството всушност дојде по некои 14, 15 години подоцна, така што, можам навистина да направам споредба на тоа каков беше мојот живот пред тоа и потоа. Искрено, за мене и моето семејство и деца, ова е нешто сосема ново. Тие се чувствуваат слободни, можат да имаат слободни одлуки. Тие не разбираат што значи колективна одлука, колективен начин на размислување. Тие се личности. Можат да се чувствуваат мошне независни. Доколку направат грешка, ја преземаат одговорноста за нивната грешка. А ова е тоа што доаѓа со членство во ЕУ. Исто така, покрај тоа, кога патувате во земјата, вашите градови, вашите села, вашите паркови, вашата инфраструктура ќе биде сосема поинаква. Не само поради средствата кои што доаѓаат од Европската унија, туку и поради различниот начин на размислување на луѓето, на градоначалниците, на луѓето на локално ниво, не само на луѓето на централно ниво, туку и на локално ниво на власт. Кога се вратив од Блискиот Исток, од Западен Балкан, каде што поминав 27 години од мојот живот, кога се вратив во мојата земја не можев да ги препознаам тие села и тие градови кога патував низ Република Чешка. Значи, генерално, се работи за пакет на работи. Исто така, би сакала да додадам дека порано светот беше многу предвидлив. Сите разбираа што значи Исток, што значи Запад, што значи Југ и што значи Север. Ова не е повеќе случај. Значи, ова преставува уште една причина зошто е потешко за земји како вашата и други во регионот на Западен Балкан. Затоа што постојат нови видови на безбедносно стресови што ние никогаш пред тоа не сме можеле да ги замислиме да ги имаме. Постојат многу геополитички, геостратешки причини кои го прават вашиот пат на пристапување, вашиот процес многу потежок. А, тоа е потешко и за вашите влади.
ЦИВИЛ МЕДИА: Можете да ни кажете што треба да направи нашата влада и нашите политички партии во претстојниот период? Дали имате некои препораки? Мислам дека вашата мисија тука овие денови е поврзана со вашиот обид да ѝ помогнете на нашата земја да ги разбере главните предизвици и најверојатно и да понуди некакво решение. Можете ли да ни кажете нешто повеќе во таа смисла? Дали имате препораки да им дадете на политичарите, на владата, а веројатно и на граѓанското општество?
ХШЕБИЧКОВА: Знаете, ова навистина е тешко, затоа што никогаш не би сакала некому да му предавам или да давам некому совети. Ќе зборувам генерално за моето искуство во изминатите 30 години во моето општество, во мојата земја, како и во пет повоени и пост-конфликтни општества во кои живеев и работев. Мислам дека политичарите навистина сериозно сакаат да го донесат својот народ и својата земја во Европската унија и треба да разберат дека тоа не е само техничка работа. Тоа не е само кликнување на квадратчињата во големите прашалници и во големиот список на барања. Ова претставува сериозен и макотрпен пат на објаснување на општеството во целина, на оние кои се согласуваат, на оние кои не се согласуваат, зошто е тој процес важен, покрај економските придобивки. Економските придобивки се исклучително важни, но тие не значат сé за голем дел од општеството. Значи, тоа е првата работа.
Втората работа е тоа дека треба да се воздржат, особоено во вашиот регион кој толку многу страдаше и помина низ толку големи трауми. Мислам на целиот регион, не зборувам само за вашата земја која, во основа, не помина, фала богу, низ крвопролевањето што го видовме во вашето соседство. Да се воздржат од омраза, негативен, мошне опресивен вид на говор, затоа што ова не му помага на општеството. Не зборувам за односот со Европската унија, пријатели и партнери. Ова не му помага на општеството да разбере зошто тие ги водат кон Европската унија. Има голема задача и за медиумите, невладините организации, аналитичките центри, а тоа е да им обезбедат различни извори на информации на луѓето и да им се дозволи на луѓето сето тоа да го процесираат и да одлучат кој извор на информација што значи. Значи, улогата на медиумите, слободните медиуми, колку што е можно тие да се слободни, се значајни, но и улогата на граѓанското општество е круцијално, затоа што претставува еден вид на барометар на владите и на политичките партии за тоа во кој правец да се движат, каде треба да бидат внимателни, од што да се воздржат, а луѓето го имаат чувството дека дел од нивниот глас и нивното мислење се почитува.
Последната работа мислам дека е тоа што ова се многу тешки моменти, затоа што многу поединци во различни влади, различни полтички партии, се сé уште оние кои го имаат таканаречениот стар начин на размислување од пред 30 години, пред војната, за време на војната, по војната. Ова, исто така, отежнува, затоа ни требаат млади политичари и млади луѓе. Млади луѓе кои ќе покажат и ќе почнат да покажуваат интерес при влегување во политика, за време на јавната функција и кои во основа ќе се обидуваат да соработуваат со оние кои тоа го прават многу години.
ЦИВИЛ МЕДИА: Ви благодарам многу.
ТОМАН: Ако може само кратко да кажам нешто во однос на прашањето што го поставивте на специјалниот претставник. Сигурно знаете дека специјалниот претставник на министерот за надворешни работи повторно доаѓа да покаже поддршка на вашата земја за евроатланските интеграции за кои ние долго време се залагаме, многу години и сме едни од најголемите застапници за отворање на пристапните преговори, што го правевме минатата година и години наназад. Вие сте многу незадоволни од исходот од минатогодишниот состанок во Октомври. Пред тоа, нашиот премиер, како земја која го има претседателството на Вишеградската групата, го свика самитот, на ниво на премиери, само за да ја зголеми свеста за значењето на одлуката која тогаш беше во прашање.
Значи, министерот Димитров деновиве заминува за Прага за билатералниот состанок и за самитот на ниво на министри од земјите на Вишеградската група и земјите од Западен Балкан, каде повторно би сакале да покажеме и докажеме дека Западен Балкан е подготвен да биде дел од Европа, повторно да биде во Европа, да биде во Европската унија. А за сето тоа, знаете, имаме остварено средби со политичари од колационите партнер, со политичари од опозицијата и морам да кажам дека најголемата цел, евроатлантската интеграција, е крицијална за сите нив. Без разлика дали се од власта или од опозицијата. А ова секако е нешто за што треба да бидеме свесни, дека целта сé уште постои, затоа што ние како некои што се залагаат треба да знаеме дека се залагаме за нешто што навистина има правилен начин за исполнување на задачата. Така што, добро е. Секако знаете и дека за време на состаноците спомнуваме дека ве поддржуваме и дека има одредени барања кои држават мора да ги докаже. Но, со сето тоа, секако ние повторно многу ќе го поддржуваме почетокот на пристапните прегоговори со Северна Македонија и Албанија.
ЦИВИЛ МЕДИА: Покрај тоа, можете да ни го кажете вашето мислење, вашето размислување во однос на последните настани, особено во однос на парламентот и дека имаме нов Закон за јавно обвинителство непосредно пред изборите. Дали е добро за државата што го имаме тој закон на маса и дали можеби некои други чекори кои беа преземени се позитивни? Дали мислите дека ќе ни помогнат во однос на пристапувањето?
ТОМАН: Знаеме дека законот за јавното обвинителство се расправаше две години, повеќе од една година, а можеби и повеќе. Дефинитивно е еден од добрите примери дека државата е способна да направи работи во делот на владеењто на правото, што претставува една од главните работи за Европската унија. Секако, ќе беше многу подобро да се донесеше законот на почеток, но разбирам и можам да замислам колку време е потребно за тоа. Сите закони за кои е потребно мнозинство во парламент не е лесно да се донесат, било каде, не само во вашата земја. Тоа е секогаш тешко. Но, од друга страна, го имате мнозинството за протоколот за пристапување во НАТО, кој штотуку беше усвоен минатата недела, што претставува добар доказ дека земјата, без разлика на нејзината коалициска влада или опозиција, може да настапи заедно доколку се работи за нешто важно. Мислам и дека е многу добар доказ, што веќе спомнавме, тоа што е јасно од сите страни во земјата дека евроатлантската интеграција е нешто што мора да се спроведе и дека сите се подготвени за понатаму, без оглед што ќе се случи за време на изборите.
ЦИВИЛ МЕДИА: Имате нешто да додадете?
ХШЕБИЧКОВА: Од моја перспектива, во однос на тоа што амбасадорот го кажа, Северна Македонија, исто така, докажа дека после толку многу години и толку многу предизвици, таканаречениот грчки предизвик, бугарски предизвик, мултиетничкиот предизвик во 2001 година, помина низ толку многу предизви, доколку добро се сеќавам откако сум активно инволвирана овие 22 години, помина низ толку многу предизвици а сепак остана на патот по 20 години од процесот, кој сé уште е во тек, без некои вистински, огромни, остри, лоши реакции или настани и патот сé уште трае. Вие сте толку блиску до отворање на пристапните преговори сега, нешто што немаме видено во други земји, 20 години да го задржат патот и ентузијазмот на луѓето за проевропскиот пат, во повеќето случаи. Значи, ова докажува дека вие сте способни, без оглед на сите проблеми, способни да чекорите кон целта, што за Европската унија е многу добра порака, како и за соседството во регионот.
ТОМАН: Накратко би сакал да спомнам дека го имаме министерскиот самит следната недела, а амбасадорката е специјален претставник на министерот за надворешни работи и таа е фокусирана на регионот, така што очигледно е дека пред самитот добро би било таа и министрот да бидат во тек со тоа што се случува во регионот. Таа била во Скопје, оди за Тирана и на крај за Подгорица. Тоа е дел од патувањата што ги прави многу пати во текот на годината само за да биде фокусирана на регионот, затоа што, како што спомнав, Република Чешка е многу фокусирана на регионот. Западен Балкан е еден од најголемите приоритети за надворешната политика. Министерот за надворешни работи, Премиер Иван, кој беше тука и на самитот во Република Чешка, навистина се фокусираше на тоа што се случува во регионот и секако ги лоцираат сите работи кои ние би сакале да се случат во регионот кој ние го сметаме за Европа. И како што реков, крајно време е да ве вратиме назад.
ХШЕБИЧКОВА: Толку убаво кажано. За нас, регион не е само соседство. Тоа не е само соседство што се наоѓа 800, 900, 1000 километри од нас. Тоа е дел од куќата. Дел од куќата на Европската унија. Една од нејзините соби.
Џабир Дерала
обработка на текст и јазична редакција: Наташа Цветковска