Г -ѓа Амина Шурковиќ е активистка во Иницијативата против верска и расна нетолеранција (PRVI Initiative), основана во 2017 година со цел да се заштити слободата на вероисповед и верување во Босна и Херцеговина и Западен Балкан. Иницијативата PRVI се занимава со системски пристап во справувањето со кршењето на слободата на вероисповед преку известување за случаи на дискриминација, градење капацитети на локалните невладини организации и неформални групи и работа со властите за тоа како да се спречи говор на омраза, насилство и предрасуди кон малцинството. верски групи. Иницијативата PRVI редовно придонесува за Извештајот на ОБСЕ за криминал од омраза.
„Пред се, би сакала да ви се заблагодарам за организирањето на овој многу важен настан и чувствувам голема чест што можам да ја споделам мојата перспектива за овие предизвици и да ги слушам другите поканети експерти од други организации и земји. Бидејќи станува збор за феномен што ги засега речиси сите аспекти на човековите права, тогаш може да се гледа од агли на различни научни дисциплини.“, изјави Шурковиќ на почетокот од своето обраќање на Регионалната конференција „Напади врз демократијата и човековите права“ што се одржа на 28 јули, 2021 во Скопје.
Шурковиќ се осврна на хибридните напади и дезинформациите од криминолошка гледна точка, во контекст на Босна и Херцеговина.
„Размислував на што да се фокусирам денес, па решив да се вратам на мојата позадина, криминологија и да се обидам да објаснам хибридни напади и дезинформации од наша криминолошка гледна точка, заедно со превенција, се разбира, во контекст на Босна и Херцеговина. Во декември, како што знаете, во 2018 година, Европската унија усвои акциски план против дезинформации, признавајќи ги како сериозна закана за демократските процеси, меѓутоа, таквите активности отсуствуваа на Западен Балкан, каде хибридните напади не беа препознаени од владините актери, академијата, или медиумските професионалци во регионот. Во случајот со Босна и Херцеговина, свесноста за ова прашање е дури и помалку присутна отколку во соседните земји. Хибридните закани се исклучително тешки за следење, предвидување и реагирање. Вистинската состојба на хибридните закани не е опфатена со никаква статистика. Во криминологијата, го имаме овој криминален триаголник кој идентификува три фактори кои создаваат кривично дело. Ќе се обидам да го искористам истиот модел за да ги објаснам хибридните закани во контекст на Босна и Херцеговина.
Така што, првиот фактор е намерата, поединецот или групата мора да имаат способност и знаење. Овде, многу е важно да се нагласи разликата помеѓу лагите и фактичките грешки. Едно лице може да даде фактички неточна изјава, верувајќи дека е вистина. Намерата за измама е таа што ги раздвојува овие две категории и тоа е клучен елемент на политичката дезинформација.“, вели Шурковиќ.
„Вториот фактор за кој криминолозите се многу заинтересирани се напаѓачите. Луѓето или групите кои стојат зад ширењето дезинформации и хибридните закани. Невозможно е да се создаде еден профил што одговара на сите нив, но некои вообичаени мотиви се забава, профит, секако политички мотиви, гнев, одмазда и други емоционални потреби. Ова ќе го споменам овде затоа што може да не доведе до основачот на академската дисциплина за кибернетичка криминологија К. Џаишанкар, кој ја разви теоријата за транзиција во просторот за кибернетичките злосторства, во обида да објасни зошто луѓето се однесуваат толку поинаку кога се преселуваат во кибернетичкиот простор. Еден од постулатите на оваа теорија која е многу важна за нашиот контекст, е флексибилноста на идентитетот, анонимноста и недостатокот на фактори на одвраќање во кибернетичкиот простор. Поединците понекогаш извршуваат дејствија во групи што никогаш не би ги направиле индивидуално, што е дел од тој масовен менталитет. Пример се политички мотивираните кибернетички криминалци кои се членови на екстремистички и радикални групи и користат Интернет за да шират пропаганда, да напаѓаат интернет страници или нивни политички непријатели.“
Таа вели дека кога станува збор за хибридни напади, многу е тешко да се пронајде профилот на напаѓачите само врз основа на мотивите.
„Од голем интерес за криминолозите е всушност начинот на извршување на делото. Кога станува збор за хибридни напади, многу е тешко да се пронајде профилот на напаѓачите само врз основа на мотивите. Растојанието помеѓу местото каде што дејствуваат поединците или групите и целта е ирелевантно и бесмислено во контекст на сајбер-просторот каде што растојанието не постои. Еден од клучните наоди на ова истражување спроведено во 2018 и 2019 година во Босна и Херцеговина, врз основа на добиениот материјал од Босанската платформа за проверка на факти, всушност беше таа анонимност. Анонимни портали во Босна и Херцеговина се тип на медиум што се појавува како главен извор и пренесува дезинформации во онлајн просторот. Во повеќето случаи, нивниот примарен мотив за производство на таква содржина е комерцијалниот профит. Од друга страна, наодите укажуваат дека некои од овие портали се воспоставени од политички актери како средство за напад врз политичките противници со поставување неточни информации и обвинување против нив. Анонимноста во овие случаи се користи како начин да се избегнат критиките на јавноста и одговорноста за таквото дејствување. И ќе завршам со третиот фактор на овој криминален триаголник, а тоа е можноста.“, посочува Шурковиќ.
Таа посочува дека целта на стратегијата за превенција од криминолошка гледна точка овде е на потенцијалните престапници да им се отежни пристапот до целта, што значи да се зголеми ризикот да бидат фатени.
„Можност за извршување на делото, што значи дека треба да се пренесат дезинформации. Целта на стратегијата за превенција од криминолошка гледна точка овде е на потенцијалните престапници да им се отежни пристапот до целта, што значи да се зголеми ризикот да бидат фатени. За разлика од радиодифузерите во Босна и Херцеговина, онлајн медиумите немаат законска или регулаторна обврска да објавуваат регистрација, да објавуваат информации за контакт или сопственост. Повеќето онлајн платформи не се под никаков вид надзор. Во такви околности, не постојат пречки за постоење на анонимни платформи кои користат дезинформации во служба на целта на политичката партија, а во исто време го штитат лицето кое управува со нив од каква било одговорност.
Така што, ние мора да го зголемиме напорот на сторителот да изврши кривично дело. Мислам, да ги пренесе информациите што недостасуваат, да се намали добивката што ја очекуваат поединци и групи по пренесувањето дезинформации. Како што рече г-дин Ненад, ова може да се постигне само со зголемени вештини за критичко размислување на населението и медиумска писменост, бидејќи во Босна се уште постои широко распространета перцепција меѓу граѓаните дека кибернетичкиот криминал, хибридните закани и дезинформациите не се толку опасни појави. Дезинформациите многу слабо или воопшто не се препознаваат како можна хибридна закана, така што речиси и да нема публицитет за можните одговори на таквите закани. Значи, ниската свест за кибернетичка безбедност и медиумска писменост го прави населението по ранливо на криминал и соодветна публика за манипулација.“, заклучи Шурковиќ.
Камера: Дехран Муратов
Монтажа: Ариан Мехмети
Фотографија: Огнен Бошњаковски