Г-ѓа Мерсиха Смајловиќ е од НВО ЛЕГИС во Скопје. Мерсиха е активистка за човекови права и правничка,и е авторка на “Исламофобијата во Македонија: Национален извештај”. Таа е гласна застапничка за национални и верски малцинства во Северна Македонија и за Западен Балкан, а учествува во кампањата за човекови права, справување со говорот на омраза насочен кон имигрантите кои минуваат низ Балканската рута.
„Благодарност до ЦИВИЛ за оваа многу важна конференција и многу важна тема. Говорот на омраза всушност се случува на Балканот. Како и во претходната сесија, неколку од говорниците го споменаа Балканот и земјите од балканскиот регион кои се поподложни на лажните вести и говорот на омраза, кој ги погодува сите, влијае врз општеството, влијае врз пристапот до човекови права, но исто така и нашата демократија е кревка, бидејќи гледаме како, во ерата на лажните вести, во ерата на говорот на омраза, се занемаруваат принципите на човековите права.“, рече Мерсиха Смаиловиќ на почетокот од својот говор на Регионалната конференција „Напади врз демократијата и човековите права“, што се одржа на 28 јули во Скопје.
Смаиловиќ се осврна на личното искуство што се однесува до говорот на омраза и кампањата со лажни вести во однос на мигрантската криза.
„Како што споменавте, мојот личен случај, но и групите што ми се фокус на заштита, е совршен пример, всушност е студија на случај на која може да се работи, за која може да се зборува на универзитетот, за професорите да направат истражување. Само ќе споменам интересен момент за бегалската криза и мигрантското прашање. Во 2015 година, Македонија беше дел од една огромна траса, таканаречената балканска рута. Во нашата земја беа направени два бегалски кампа, еден на границата со Грција, еден на границата со Србија, а претходно имавме два бегалски кампа како центар за странци. Значи, тоа беше 2015 година, кога претходната гарнитура беше на власт. Така, милиони бегалци и мигранти ја преминаа нашата балканска рута. Го сменивме законот на начин што сега повеќе ги почитува човековите права и достоинството на бегалците и мигрантите. Но, во 2017 година, кога истата политичка партија беше во опозиција, започна огромна кампања со говор на омраза и лажни вести против бегалците и мигрантите, велејќи дека ако оваа влада победи на локалните избори, ќе изгради бегалски кампови во Македонија.
Она што се обидовме, во овој случај, беше да најдеме решение за лажните вести, да имаме контра-аргумент. Решението лежи во контролирањето на аргументите. Но, што се случи во 2017 година – останавме без зборови, како да бевме во некоја сала и да зборувавме како камповите се готови, изградени во 2015 година, тогашната влада ги изгради овие бегалски кампови, така што таа работа е завршена. Но, никој не сакаше да слуша. Тоа беше огромна кампања, не беше само на социјалните мрежи, туку се собираа и потписи на улица. На една седница во македонското Собрание, каде луѓето се платени од нашите пари, зборот мигрант беше споменат 87 пати на една седница. Значи, тоа не беа само лажни вести на социјалните медиуми како што споменавме, туку и огромна, организирана, масовна пропаганда против бегалците и мигрантите. Тоа значеше дехуманизација на бегалците и мигрантите.
По локалните избори во 2017 година, сѐ тргна наопаку. Затоа сега е многу тешко да го подигнеме нивото на емпатија кон бегалците и мигрантите, бидејќи сите сметаат дека ќе ни влезат во земјата и ќе се гради. Значи, за секоја нова зграда што се гради кај нас создава сомнеж дека е преземена од политичките партии и се вели дека, ете, тоа ќе биде новиот бегалски камп, дека тоа ќе биде миграциски камп и сл. Значи тие го спречуваат нормалното функционирање. Значи, она што се случува е дека имаме центар за странци, а во сите извештаи на Европската комисија се споменува дека треба да имаме подобри услови во центарот за странци. Значи сите што не се македонски државјани се странци. Но, тоа спречување да се направи, да се изгради нова зграда, бидејќи е во многу пренаселена општина Чаир, многу пренаселена област во близина на Гази Баба, каде не можете да поминете и затоа треба да се изгради надвор од градот. Но, спречено е, бидејќи дури и оваа политичка влада е политичка. Се плашат од влијанието, од говорот на омраза. Значи, тие ја спречуваат оваа зграда и новото место да биде похумано и подобро за странците што ќе бидат во овој притворен центар, бидејќи се плашат од наративот дека ќе изградат камп.
И ние имаме огромен аспект на човековите права на бегалците, но и како граѓанско општество, тоа влијае на емпатијата и солидарноста. Значи, ако сакате да создадете говор на омраза кон една група, прво треба да ги дехуманизирате. Кога ќе им го отстраните човечкиот аспект, ги третирате како група, како колективно движење, тие ќе влезат, ќе влезат во вашата земја, тогаш е многу лесно да ги нападнете со говор на омраза.“, вели Смаиловиќ.
Таа посочи и за говорот на омраза против бегалците, и за исламофобичните напади против неа поради нејзината верска и етничка припадност, и нејзината видлива застапеност на верата.
„Исто така, јас сум активна во областа на говорот на омраза кон бегалците, исто така, исламофобијата која се расте на Балканот, што е многу интересно да се има исламофобија денес во 21 век, кога сме тука на Балкан, како толку разновидно место, каде работат и функционираат многу етникуми, имаме џамии шест века во Македонија. За да има пораст на исламофобијата сега, кога во Нов Зеланд го имате нападот, терористичкиот напад врз заедницата на христијанската црква, тогаш станувате пострашни бидејќи нападот што се случи врз мене, има неколку карактеристики. Се случи затоа што јас говорев локално за бегалците и мигрантите, поради моите видливи верски обележја, исто така напаѓаат поради мојот пол, јас бев нападната затоа што жените со шамии не можат да бидат политички активни, потоа бев нападната поради мојата етничка припадност за Сребреница, затоа што сум од бошњачка националност. Имаше некоја политичка партија која рече дека ако ме нападнеш поради мене, дали сакаш повторно да се случи Сребреница.
Затоа, да, започнав неколку иницијативи. Отидов во Јавното обвинителство, отидов во Министерството за внатрешни работи, имам и моја лична тужба не против социјалните медиуми, туку против весниците. Од неколкуте случаи што ги споменав, имам само еден завршен. Тоа е мојата лична тужба против две издавачки куќи кои се извинија на суд. Тоа беше случајот каде бев обвинета, во тоа време, дека сум антисемит, па уредникот на весникот рече дека намерно рекол дека сум антисемит и сум започнала кампањи за антисемитизам. Всушност, јас сум обучувач за антисемитизам, така што навистина знам што е антисемитизам, така што, тој се извини и ја очекувам пресудата, да ја имам во раце за да можам јавно да ја објавам. Но, не само овој весник, исто така политичка партија, која има многу следбеници, организираше две одделни прес-конференции против мене. Зошто е тоа важно? Затоа што сум член на граѓанското општество. Ако некој политички член, некој пратеник во Собранието, нападнал член на граѓанското општество, тоа е многу сериозен напад, бидејќи со тоа исто се испраќа порака, ве прават кревки и се плашите да излезете надвор поради 300, или не знам колку следбеници има најголемата политичка опозиција кај нас. Значи, лажните вести и говорот на омраза, лично, влијаат врз вас, ви испраќаат порака дека треба да молчите, да се плашите да бидете на социјалните медиуми, да се плашите да напишете сопствено мислење на социјалните медиуми затоа што се плашите дека ќе го користат, злоупотребуваат и ќе ве нападнат поради вашата слобода на говор. Јас сум член на граѓанското општество, работам во приватниот сектор, не сум владина институција, не сум политичар, така што тоа е многу важно, тоа е нешто што ми се случува можеби веќе шест години.“, вели Смаиловиќ.
Таа се осврна на нејзината битка со правните институции, односно обвинителството, во врска со нападите врз нејзиниот етнички и верски идентитет.
„Кога ја започнав постапката преку владините тела, министерството, бидејќи тоа е член во Кривичниот законик, мора да помине низ Кривичниот законик и Кривичниот суд, сакав јавно да им кажам на луѓето – не одете, не се ни обидувајте, бидејќи е многу тешко, многу е болно да одиш во јавното обвинителство, да имаш дома полиција, да ти донесе и покана да дојдеш во нивната канцеларија. Знаете, за нас како семејство многу беше вознемирувачки да ти дојде полициски автомобил да каже „вие Мерсиха, утре сте поканета во полициска станица“, а ти си жртвата! Одите во јавното обвинителство, а тие не се обучени како да постапуваат со жртвите. И таа ме нападна. На крајот од моето интервју, таа ми рече: „Ајде, Мерсиха, остави ги социјалните медиуми зад себе, имаш деца, грижи си се за децата, грижи си се за куќата, биди домаќинка“. Токму така. Тоа ми го рече буквално. И тоа помина, година и пол – ништо не се случува. Затоа, отидов во Јавното обвинителство, отидов во Министерството за внатрешни работи и – ништо не се случува. Дури и напаѓачот, кој изврши личен напад врз мене, моето име и презиме, по етничка припадност, религија, посочувајќи го моето семејство, уште ја има својата страница на Фејсбук, профилот на Фејсбук, тој сепак прима плата од нашиот буџет што ние му ја даваме, и сѐ уште нема започнато постапка против него. И вчера повторно имаше говор на омраза, оваа реторика на исламофобија на неговите социјални медиуми, а вие пријавувате во МВР и ништо не се случува.
Ништо не се случува. Така, оваа институција има најголема може да им покаже дека треба да сторат повеќе. Исто така, ние, како граѓанско општество, треба да направиме повеќе, со емпатија, солидарност, спротивставување на аргументите, но институциите молчат во Македонија кога зборуваме за говор на омраза и лажни вести. Ова многу вознемирува.“, посочува Смаиловиќ.
Камера: Дехран Муратов
Монтажа: Ариан Мехмети
Фотографија: Огнен Бошњаковски