„Лагата, секако, сама по себе, е вид на насилство, извор на неправда. Популистите, меѓутоа, ја мобилизираат поддршката со ветувања дека ќе бидат неправедни, дека ќе легализираат дискриминирање на одредена категорија на луѓе. Странците, кои по некои критериуми се тоа, да речеме национални критериуми, странците кои се некои ‘поинакви’, на народот му се туѓи, или како што обично се вели, а што е уште полошо – однародени, се најчеста мета“, пишува д-р Владимир Глигоров, во анализата објавена вчера на српскиот портал „Пешчаник“, која во целост ја пренесуваме.
Популизам или прво Ние.
Прва премиса: Секогаш, некои добиваат, а некои губат.
Втора премиса: Наша е моќта да одредиме кој добива, а кој губи.
Заклучок: Нашата политика е дека Ние добиваме, а Тие губат.
Да речеме дека претседателот на државата или на Владата ќе каже, како што српскиот повеќе пати досега кажа, дека наскоро „платите ќе бидат поголеми од кога било досега“. Тоа, барем кога станува збор за Србија, било и веројатно уште долго време ќе биде неточно, но може да се разбере како претерување. Смислата е дека платите ќе бидат зголемени во однос на постоечките. Тоа е лага, но со оглед дека речиси сите сфаќаат дека тоа е само прашање на зголемување на платите, тоа се сфаќа како претерување, и всушност, претставува еден вид на рекламирање, и тоа може да се нарече неуспешна лага.
Претерувањето не е карактеристично за популизмот, или не само по себе. Во демократиите не е невообичаено да се разубавува политичката понуда, повеќе или помалку вешто или успешно. Да речеме, меѓутоа, дека Министерството, а не само министерот за финансии, соопшти дека состојбата со јавните финансии е подобра, отколку што била некогаш. Тоа најчесто ќе биде погрешно, и ако не се исправи, ќе биде лага. Затоа што министерствата, и бирократијата воопшто, по природата на нештата, не претеруваат. Грешки секако се можни и впрочем, очекувани, но претерувањата – не се. Ако тоа не е очигледно, да речеме дека станува збор за изјави за државни статистики. Јасно е дека може да се згреши, но не и да се претерува, па неподготвеноста да се коригираат грешките, станува подготвеност да се лаже.
Ни тоа не е карактеристично за популизмот. Не недостасуваат примери на демократски и развиени држави во кои бирократијата не е непристрасна, особено кога станува збор за јавните финансии, но и за пазарот на труд и за други податоци кои би можеле да влијаат врз политичката конкуренција и јавната поддршка. Да речеме, не толку мал број на централни банки, денес помал број отколку во релативно блиското минато, не е склон кон транспарентност, со изговор дека комплетната информираност на јавноста, за, да речеме, планираната монетарна политика, би можела да има несакани последици по стопанската стабилност и активност. Генерално, дискреционата моќ, се смета за повлијателна ако се држи во тајност, па затоа, јавноста не се известува, што се разбира, ги прави сите известувања лажни, но тоа се оправдува како корисна лага.
Претерувањето, прикривањето на податоците и голата, но наводно корисна, лага не се карактеристики кои се специфични за популизмот. Секако не, за неговите современи обновители. Кои, овие денешните, не се воопшто различни од оние кои ги знаеме веќе стотина години, од Октомвриската револуција во Русија и од крајот на Првата светска војна. Популизмот, инспириран од левите или десните револуции во последните стотина години, е отворена политика на неправди. Оваа карактеристика се гледа во обновените популистички движења и влади ширум светот, а особено онаму каде токму поради историски причини би требало да ги нема, или барем да не се стекнуваат со популарност – во Европа и Соединетите Американски Држави.
За политиката на неправди е карактеристична отворената дискриминација, која денес е главно националистичка. Навистина, и класниот популизам често беше националистички, но тоа ќе го оставам настрана. Интересно е прашањето зошто дискриминацијата, зошто нанесувањето неправди, зошто отвореното оспорување на туѓите права, еднаквите права всушност, зошто политичкото насилство, затоа што за тоа станува збор, може да биде политички популарно? И кои се предвидените, пред сè, морални последици?
Обично се очекува неправдите да предизвикаат револт, па властите, најчесто, тежнеат кон тоа да ги оправдаат со некоја повисока цел, или да ги прикријат, односно, да лажат дека тие ги мотивираат или дека тоа им е целта. Лагата, секако, сама по себе, е вид на насилство, извор на неправда. Популистите, меѓутоа, ја мобилизираат поддршката со ветувања дека ќе бидат неправедни, дека ќе легализираат дискриминирање на одредена категорија на луѓе. Странците, кои по некои критериуми се тоа, да речеме национални критериуми, странците кои се некои „поинакви“, на народот му се туѓи, или како што обично се вели, а што е уште полошо – однародени, се најчеста мета. Но, секако, класните, родовите, верските разлики во животниот стил и воопшто, културните и идеолошките групи, може да бидат предмет на популистичка дискриминација. Постојат три привлечни карактеристики на политиката на неправди.
Првата е дека водачите или партиите кои се подготвени решително да спроведуваат неправда, ги ослободуваат од моралните обврски кон дискриминираните групи – оние кои очекуваат да се офајдат од тие неправди. Колку порешително се негираат правата на другите, толку нашите обврски кон нив се помали.
Втората е дека лидерот е помоќен доколку е подготвен на поголема или што е можно помала оправдана неправда. Политиката на неправди е средство за зголемување на моќта на партијата, групата, дружината, или на оние кои се подготвени да раководат со неа.
Третата е авторитаризмот, затоа што моќта е порешителна и поефикасна и концентрирана во рацете на лидерот. Популистичките движења можат да бидат производ на лидерот, а можат и да произведат лидер, единство на волјата е во секој случај неопходно, а тоа подрабира авторитет на водачот, или, авторитаризам.
Она што е клучно е дека политиката на неправда го победува отпорот, којшто неправдата неминовно го поттикнува. За тоа е потребна јавна морална слабост, политичка акрасиа (состојба на умот, слабост на волјата, во која некој делува против подоброто расудување – н.з), каде една група има непосредна корист од неправдата, се стекнува со моќ и власт, а поголемата група, која може да биде и поголем дел од општеството, значи народот, има посредна корист, по што припадниците на народот се подготвени да бидат сопатници на лидерот или власта која спроведува дискриминација.
Во контекст на политиката на неправда, независно од нејзиниот успех, лагите не се само извртување на фактите или претерување, туку имаат и морална тежина. Обично, во периодот на напредок, на растот на занесот во вршењето неправди, тоа е Сталиновата состојба на „опседнатост со успехот“. Што може да се изразува и со претерување – за преродба од еден или друг вид. Потоа, во периодот на падот, лажат и чинат неправди сосема безобзирно.
Природно е дека неправдата поттикнува отпор, впрочем, како и лагите, освен доколку, така да се изразам, состојбата на нештата е заснована токму на неправди и лаги. Поради што популистичката политика е и одржлива, но не засекогаш. Ако требало да се спротиставите на неправдите, а не сте го сториле тоа, од еден или друг вид на користољубие, политиката на неправди, по тој основ може да смета на вас, на популизмот, дури и кога кон вас е неправедна.