ТАЊА КАРМЗОВА
Анамнеза на еден пад
Претседателот Макрон летоска го распушти Собранието после поразот што го доживеа неговата политичка партија и неофицијалната коалиција со левиот и десниот центар на европските парламентарни избори. Бруталната кампања водена од екстремите резултираше со изгласано мнозинство пратеници од редовите на партијата на Марин Ле Пен и Жордан Бардела. Емануел Макрон уште пред објавувањето на дефинитивните резултати реши “да го врати клучот на демократијата кај граѓаните”, веројатно очекувајќи нов собраниски состав со постабилно мнозинство за неговата политичка партија. Бруталното опаѓање на популарноста на левичарските движења што се во принцип длабоко вкоренети во француската политичка култура автоматски донесоа раст на популарноста за екстремната десница. Сликата во француското собрание е и по дефиниција слика на француското општество. Така, француското гласачко тело покажа еден нов, висок степен на идеолошка поделеност. Крајната поларизација на политичката и општествената сцена создадоа јаз во којшто се затворени прогресивните сили што засега безуспешно бараат простор за компромис. Ризикот што недвосмислено го носи една ваква комплексна конструкција е всушност нефункционални институции од кои не може да произлезе функционална држава. На предвремените парламентарни избори по распуштањето на Собранието одржани на 30 јуни и 7 јули годинава, ниту една политичка партија не доби мнозинство, дури ни релативно, што го отежна именувањето на Премиер од страна на Претседателот Макрон, оти кој и да беше неговиот избор, очигледно ќе се соочеше со поднесена интерпелација. После Олимписките игри во Париз, на жешкото столче седна Мишел Барниер, чијашто десничарска политичка ориентација ги разлути левичарите, но создаде еден вид мораториум кај централниот и десниот блок. Сепак, предизвикот да се гласа годишен буџет со толкава хетерогеност во Домот на народот беше преголем залак, една огромна кнедла што тивкиот договор меѓу макронистите и десничарите не успеа да ја голтне. Така, минатата среда, преку една сосем неприродна алијанса, екстремната левица и екстремната десница го кутнаа Премиерот од фотељата, заеднички гласајќи ја интерпелацијата предложена од партијата на Меланшон (радикална левица), како одговор на усвојувањето на буџетот за фондот за здравствено осигурување без истиот да се стави на гласање, затоа што “беше извесно дека ќе биде одбиен” без барем релативно мнозинство.
Анатомија на вкрстени одговорности
Одлуката на Претседателот Макрон да го распушти Собранието беше непобитно ризичен потег. Овој маневар во којшто некои видоа политичка храброст, а други буквално лудило, денес го плаќа со политичка изолација, вклучително и во сопствените редови. Емануел Макрон е должен да сноси политичка одговорност за начинот на којшто еволуираше француската политиката, но истата мора да биде поделена со народните избраници од сите табори и секако, од избирачкото тело. Ако целта на Претседателот Макрон беше да ги научи народните избраници на контрактуална политичка култура и на правење компромиси преку коалиции на околности, очигледно е дека промаши. Франција нема политичката култура на коалицирање како историски репер, а ако овој потег е резултат на наивност и на утопизам, можеме слободно да ги квалификуваме како аматеризам. Дотолку повеќе што консензус за ваква радикална одлука немаше ниту меѓу неговите, а потегот беше осуден од сериозен број специјалисти и интелектуалци што го нарекоа „пиромански“. Заткулисните игри за време на трката за пратенички мандат од сите политички сили во Франција, пак, посочуваат и на сериозен степен на одговорност кај тогашните кандидати за народни избраници. Во суштина, секој се бореше против секого, ама никој или речиси никој со разумно оружје за подобрување на општата благосостојба на народот што ги гласа. Ниту една политичка програма не беше барем изводлива или логична, но затоа ниските удари кон политичките конкуренти беа вешто и прецизно зададени, за подоцна, за време на вториот круг, повеќе да не ни зборуваат за нивните политички залагања, туку да се напаѓаат главно ad hominem. Следствено, француските граѓани се најдоа во стапица и не само што гласаа против даден кандидат без притоа да се пронајдат во програмата на оној за којшто гласаа по дифолт, туку ги зафати и една политичка апатија во еден политички момент за којшто таа летаргичност беше луксуз што не можеа и не смееја да си го дозволат. Она сосем млитаво mea culpa што Макрон го испушти во завчерашното обраќање не беше затоа што се чувствува одговорен за актуелнава политичка криза од големи размери, туку затоа што одлуката за распуштањето на Собранието „не била разбрана од мнозинството граѓани“. Апсолутно беше неопходно да укаже на одговорноста на политичарите, особено на оние што доаѓаат од екстремите, зашто нивната улога во поларизацијата на јавниот дискурс не остава простор за сомнеж. Неминовно беше да ги потенцира заслугите и поразите на политичките субјекти, без притоа да ги поштеди граѓаните, иако десетминутната демагогија беше прилично долга за слушање и за варење. Но, проблемот на ова обраќање е во тоа што, освен светите зборови дека „осознал“, ништо конкретно не најави, што е чист апсурд, бидејќи падот на Владата беше извесен неколку дена пред изгласувањето на интерпелацијата. Значи, поделена одговорност – секако, но во какви пропорции?
Радиографија на политичкиот момент
Политичката нестабилност на Франција е, всушност, многу повеќе од интерен проблем што го ремети секојдневието на Петтата Република и нејзините 67 милиони граѓани. Екстремната десница зема сè поголем замав на европско ниво и ги храни реториките со порастот на јавниот долг, притоа образложувајќи го неговиот вртоглав пораст во досега недостигнати височини со скапите политики на ЕУ, со поддршката што ѝ се дава на Украина во нејзината борба за зачувување на територијалниот интегритет наспроти огромниот апетит на Кремљ, со лакунарното менаџирање на демографската криза произлезена од неконтролираната миграција на жители на земји надвор од ЕУ… Она што неизбежно се исцртува е ништо повеќе и ништо помалку од еден бесрамен обид за искористување на општата политичка нестабилност од страна на политички субјекти што уживаат во најмала рака симпатии, а без големо изненадување и други видови на поддршка (логистичка, финансиска, политичка) од страна на опонентите на силна и обединета ЕУ. Ќец на десетка е француската политичка криза за ваквите амбиции, оти Франција и Германија се мотори на ЕЗ. Внатрешното губење на политички кредибилитет и легитимност на Франција е in extenso автогол, и тоа троа потпомогнат, за Унијата. Во неизвесноста на полето на меѓународната безбедност, со отворени фронтови во Украина, во Израел, Газа и Сирија, со нерешени горливи спорови во Ерменија, внатрешни конфликти во Грузија, тензии и нешто подалеку, во Јужна Кореја и секако, со лабилен мир на Балканот, Франција не смееше да си дозволи ваква невозможна ситуација во којашто станува нем набљудувач на сопствената судбина, а истовремено има врзани раце на меѓународната политичка сцена. Актуелната политичка фрагилност на Франција е сериозен хендикеп за ЕУ што сака да ја зачува својата улога на мировен посредник, на дипломат par excellence и на политички фактор на светската, политичка, шаховска табла. Дополнително, тесната поврзаност меѓу француската политичка криза и антиевропското расположение кај дел од нејзините граѓани и политички фактори е солидна причина за грижа кон оние што сè уште веруваат во силна Европа. Имено, усвојувањето на европските норми во француското законодавство од областа на земјоделието веќе беше причина за масовни протести на земјоделците годинава. Падот на Владата, а со тоа и отсуството на нов буџет за 2025 година и неможноста да се изгласаат веќе договорени закони ја пролонгира агонијата на аграрниот сектор, чија лутина зуе и се спрема за ерупција. Слична е и ситуацијата во областа на здравството, со отфрлањето на буџетот за ФЗО и сè послабата заштита на осигурениците. Јавниот сектор воопшто, на чело со просветителите, се наоѓа длабоко засегнат од оваа политичка парализа, што не ги одминува ни пензионерите, ни студентите.
Ризик за контаминација од „Болниот човек на Европа“?
Викендов свечено се отвара Катедралата Нотр Дам во Париз, после пет години интензивна реставрација и реновирање за да се санираат штетите од пожарот што ја зафати. Во името на една „света унија“, владее глува тишина, дополнително засилена од најавеното присуство на светската политичка елита: Доналд Трамп, Џил Бајден, Принцот Вилијам, но и Зеленски. Домаќинот на настанот и најголем политички поддржувач на овој огромен проект, Емануел Макрон, сепак ќе се појави пред своите хомолози со Влада во оставка. Вака ситуираната политичка слабост е или генијален потег, или обид за политичко самоубиство во рамките на француската и европската политика. Генијален потег, ако Макрон успее да покаже пред светот дека и покрај расклатената претседателска фотеља, тој останува господар на Времето. Безброј пати побараната оставка од страна на екстремната левица здружена во еден заеднички лев фронт со социјалистите и екологистите од парламентарните избори па наваму покажува нагон за расцепување, а добро познатите макронистички стратегии во стилот на „раздели, па владеј“ изгледа повторно испливуваат на површина со еден дискретен ултиматум адресиран до социјалистите. Социјалистичката партија ја гласаше интерпелацијата, но нејзиниот генерален секретар Оливие Фор рече дека не е против доближување на левиот и централниот блок во Собранието. Оттука, излезот од кризата би можел да се исцрта преку една ваква несомнено кршлива коалиција што би дозволила влегување во Владата на социјалистите од коишто самиот Макрон е изнедрен. Но, доколку и овие проекции паднат во вода, ситуацијата ќе се доближи до степенот на неиздржливост и неодржливост, со уште една координата што ја отежнува: неможноста да се распушти Собранието минимум една година од последното распуштање, како што налага Уставот на Петтата Република. Со тоа, всушност, ниту една француска дипломатска стратегија не може да биде легитимна пред ЕУ, па еден од двата мотори на Унијата ќе врти напразно и неговата улога во решавањето на социополитичките, економските и безбедносните јазли ќе биде сведена на нешто што потсетува на чист фигуратизам. За сметка на тоа, пак, ЕУ ќеси ја зацврсти сликата на една конфликтуозна заедница во којашто секој сака да ја наметне сопствената хегемонија. И тука веќе ќе се отвори простор за преземање на геостратешката улога во целост од сили надвор од европските граници, на пример САД. Или накратко: слаба Франција неизбежно води до слаба ЕУ. Дотолку повеќе што јавниот дефицит на Франција е алармантен, со што нејзината економска стабилност и компетитивноста на светскиот пазар се во сериозна опасност, а за да се зачува минимум функција државата ќе зависи од инјектирање на надворешен капитал, значи нови задолжувања, што несомнено ќе биде проследен со притисок врз француската политичка агенда. И тука веќе можеме да зборуваме за она што јас одбрав да го наречам “култура на политичко-економско насилство” како резултат на интерни кризи што неизбежно се шират кон главниот политички субјект – ЕУ.
Како Макрон ќе се извлече од ова останува да се види, но овој пад на Владата е искушение не само за француската јавност, туку и за Европа.
Авторката е магистрант на катедрата за централно – европски студии, Сорбона, Париз. Текстот е личен став на Авторката.
